Korekuri Ido-Saluto 4/2024

Kurta novaji Interretala diskurso pri Ido che la Volkshochschule Jena La direktistino dil fako por lingui dil Volkshochschule Jena Aglaya Weidner konoceskis Ido dum la EXPLINGUA 2023 e questions ka la prezidanto dil Germana Ido-Societo Dro. Thomas Schmidt povus facar diskurso pri Ido por evento. To realigesis ye la 26ma di septembro 2024 kande la prezidanto dil Germana Ido-Societo D-ro. Thomas Schmidt diskurisis pri Ido por la Volkshochschule Jena en la interreto. La okaziono por la parolado esis la Europana Dio di la Lingui, quan la Konsilantaro dil Europa e la Europana Uniono celebras omnayare. La temo dil diskurso esis: „Ido vs. Esperanto“. 12 personi partoprenis la diskurso per interreto. Inter li esis ed Idisti ed Esperantisti. Thomas Schmidt explikis quo esas konstruktita lingui ed internaciona helpolingui. Pos to il naracis koncize la historio di Ido ed Esperanto. Thomas Schmidt konocigis rudimente al partoprenanti la gramatiko di Ido e raportis pri la akuala aktivaji e stando dil Ido-movado. Il diskutis la questiono ka la hodiala Europana Uniono bezonas internaciona helpolinguo ed argumentis ke la endukto di Ido kom linguo dil Europana Uniono povus reduktar la spensi por tradukuri, ma anke signifikus plu granda linguala yusteso ed egalyureso di la lingui. Ido povus faciligar la tota interkomunikado en la Europana Uniono. Thomas Schmidt anke donis argumenti por lernar Ido. Per lernar Ido on recevas plu granda savo koncernante quale Europana lingui funcionas e to faciligus lerneskar nova lingui. On anke komprenas plu bone stranjera vorti en sua propra nacionala linguo. Ma por Thomas Schmidt personale la maxim importanta motivo por okupar su pri Ido esas ke Ido simple portas joyo ad il e ke il konoceskis multa afabla ed interesanta personi per Ido. En la nexta yaro 2025 la Volkshochschule Jena itere projetas diskurso pri Ido por la Europana Dio dil Lingui, ma ca-foye la diskurso eventos en Jena ipsa e la Germana Ido-Societo intencas facar inform-estaleyo en Jena ye la 26ma septembro 2025. Quo esas la Europana Dio dil Lingui? La Europana Dio dil Lingui aranjesas depos la yaro 2001 dal Konsilantaro dil Europa. La skopo esas promocar la lernado di lingui en Europa per multa diversa eventi. La Europana Uniono anke suportas ca inicio. Dum la yaro 2001 eventis unesmafoye la Europana Yaro dil Lingui e nun omna-yare ye la 26ma septembro on celebras la Europana Dio di la Lingui. Yarchefkunveno dil Societo por Interlinguistiko 2024 en Berlin Inter le 22ma e 24ma di novembro 2024 eventis en Berlin la 34ma yarchefkunveno dil Societo por Interlinguistiko. La Societo por Interlinguistiko esas ciencala asociuro fondita ye la yaro 1991 en Berlin. Ca-yare la temo dil konfero esis "Linguala projeto e linguala politiko en Europa". Por la Germana Ido-Societo nia sekretario Rudolf Gensch asistis la konfero. Finlandana linguisto propagandas Ido Quale la interreto-situo ido.li direktita da Frank Kasper informis dum la 24ma novembro 2024 la Finlandana poeto e linguisto, Ilkka Pakarinen, propagandas Ido che sua blogo Yelling Rosa Languages https://ilyerocom.wordpress.com/ Pakarinen uzas kom exemplo por Ido extrakturo ek „La Dementulo“ da Khalil Gibran (1893-1931), tradukita da Brian E. Drake. La blogo da Ilkka Pakarinen esas en la Angla e il skribas granda-parte pri Fina-Ugra lingui. La tota tradukuro da Brian Drake trovesas: hike: https://archive.org/details/LaDementulo Rubriko: Linguo La grupo Linguo aceptas plura nova Ido-vorti Pos la Ido-renkontro 2022 en Dessau la grupo "Linguo" en la interreto fondesis kun la skopo aceptar ed oficaligar od adminime rekomendar nova vorti, qui ankore mankas en Ido. La Google-grupo "Linguo" ja laboras e decidis pri nova vorti. La vorti esas propozi e rekomendi. Hike esas la adreso di la grupo en la interreto: https://groups.google.com/g/linguo En la listo vu trovas la 14 vorti, qui aceptesis da la grupo inter le 15ma novembro 2023 e 12ma februaro 2024. Hike esas detali pri ca vorti: Fonto lingui: A = Angla, F = Franca, G = Germana, H = Hispana, I = Italiana, R = Rusa, L = Latina ed E = Esperanto antitrag-o Definuro: (anatomio) Adsupra kartilaga saliajo, ordinare triangula, an la orifico dil orelo, opoze a trago. Tradukuri: AF antitragus | G Antitragus | HI antitrago | R противокозелок Fonto-lingui: AFGHI (videz supere) araukari-o Definuro: (botaniko) Komuna nomo di plura konifera arbori del genero Araucaria, karakterizata da globatra koni e horizontalatra branchi. Tradukuri: AFHI araucaria; A monkey puzzle; Chile pine | G Andentanne; Araukarie | R араукария | E araŭkario Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) avatar-o Definuro: I. (Hinduismo) Inkarnaco da deajo sur la Tero. II. (figurale) Nova aspekto di ulu od ulo variema. Tradukuri: AFHI avatar | G Avatar | I avatara | R аватар | E avataro Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) hardwar-o Definuro: (informatiko) La tota materiala parto di *komputorala sistemo. Tradukuri: AHI hardware | F matériel informatique | G Hardware | R аппаратное обеспечение | E aparataro, hardvaro Fonto-lingui: AGHI (videz supere) smartfon-o Definuro: Aparato transportebla qua unionas funcioni di mikra *komputoro e di telefonilo, kun posibleso instalar plusa softwari qui adjuntas nova funcioni. Tradukuri: AFI smartphone | G Smartphone | H teléfono inteligente | R смартфон Fonto-lingui: AFGIR (videz supere) spam-o Definuro: Mesajo nedezirata di posto elektronikala, precipue kun skopo di reklamo. Tradukuri: A spam | F spam | G Spam | H spam, mensaje basura | I spam | R спам Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere softwar-o Definuro: (informatiko) Ensemblo de programi e procedi exekutanta certena taski en *komputorala sistemo. Tradukuri: AHI software | F logiciel | G Software | R программное обеспечение | E programaro, softvaro Fonto-lingui: AGHI (videz supere) telex-ar Definuro: (tr.) Sendar mesajo per specala taipilo konektita ad aparta reto simila a telefon-reto. Tradukuri: (telexo) AI telex | FH télex | G Telex | R телекс | E telekso Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) tension-o Definuro: (elektro) Difero di elektral potencialo inter du punti di elektral cirkuito, produktanta kurento e mezurata ye „ volt „ (U). Tradukuri: A voltage | F tension | G Spannung | H tensión | I tensione | R напряжение | E tensio Fonto-lingui: FHI (videz supere) termonuklear-a Definuro: (fiziko) Koncernanta alta-temperatura nukleala fuzado por liberigo di energio. Tradukuri: A thermonuclear | F thermonucléaire | G thermonuklear | H termonuclear | I termonucleare | R термоядерный | E termonuklea Fonto-lingui: AFGHI (videz supere) tipi-o Definuro: Konatra fela tendo. Tradukuri: AI teepee, A teepee | FHI tipi | G Tipi | R типи Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) trag-o Definuro: (zoologio) Addopa kartilaga saliajo, ordinare triangula, an la orifico di orelo. Tradukuri: AF tragus | G Tragus | HIE trago | R козелок, трагус, козлец Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) vexilologi-o Definuro: Sistemala studio pri standardi e flagi. Tradukuri: A vexillology | F vexillologie | G Vexillologie, Flaggenkunde | H vexilología | I vessillologia | R вексиллология | E veksilologio Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) volkanologi-o Definuro: (geologio) Cienco pri volkani. Tradukuri: A volcanology, vulcanology | F volcanologie, vulcanologie | G Vulkanologie | H vulcanología | I vulcanologia | R вулканология | E vulkanologio Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) Rubriko: Socio Protesti kontre la Jurassic Parko En la Indoneziana Komodo-Nacional-Parko kombatas ambientalisti ed apud-habitanti kontre la projeti, qui minacas la giganta saurii e la lokala ekonomio ek Junge Welt (16ma novembro 2023) trad da Günter Schlemminger Kelka dii ante nun frontier-gardisti e doganisti en la portuo Labuan Bajo facis partikulara deskovro. Ye bordo di paromo viro probis kontrabandar Komodo-varano en sua bagaji. La yuna animalo, taxita ye evo de quar yari, ne trans-vivis, lu mortis pro oxigen-manko, Budi Guni Putra, vice-duktisto di la lokala polico, deklaris lor jurnalar-konfero, ke tala evento ne esas singulara kazo, quale dum la pasinta semano la jurnalo New Zealand Herald raportis. Timante plusa furtado di varani exemple en 2019 on klozis pasante la Komodo-Nacional-Parko, qua esas un ek la maxim importanta atraktaji turismala di la lando. Ma la kontrabando di singla animali ne esas la maxim granda minaco kontre la primitiva giganta saurii. De multa yari la Indoneziana guvernerio developas granda projeto nomizita „Jurassic Parko“, qua segun opiniono di ambientalisti pozas en danjero l'ekologiala sistemo e kun to anke la Komodo-varani. La projeto, qua nun Jakarta volas hastoze realigar, esas refuzata strikte da la preponderanta majoritato di la lokala habitantaro, qua precipue vivas per la ekologiala turismo e lia animala vicini. Komodo-varani vivas depos cirkume quar milion yari sur la tero. Adulta li divenis longa til 3 metri e pezoza de 100 kg. Lia viv-teritorio esas tre sentiva, plu granda chanji ibe povus endanjerigar la nuna super-videbla existo di cirkume 3000 exempleri. Ja en 1980 Indonezia deklaris l'areo di la Mikra Sunda-Insuli granda de 1700 quadratkilometri, kom rezervajo por la varani. Sur la aquo-surfaco e la ferma tero dil areo vivas l'impozanta „draki“ kun cetacei, manta-rayi, marala tortugi, dugongi e taxita 1000 fish-speci. En 1991 la giganta saurii venis mem kom unika vivanti kun lia viv-spaco en la listo di la mondala heredajo kulturala loki dil UNESCO. Dume existas - ecepte tempala deficiti dum la Korono-epoko – omna-yare cirkume 200 000 vizitanti, qui precipue venas pro la varani al insulo. Ye la konvenanta turismala infra-strukturo dependas mili de laboreyi, qui certigis entrateno por multa habitanti. En 2018 unesma-foye on divulgis, ke la guvernerio volas establisar meze di la Nacional-Parko sur l'insulo Rinca la turismala atrakto "Jurassic Park". La projeto demandas kolokado equivalanta 5,7 milion Euro. „La projeti esas kontreajo al imajo di naturala turismo, pri to ni esas tre fiera“, komentis Akbar Alayubi, chefo di la lokala organizuro “Komodo Young Guards“. Ca ed altra ambientala grupi mobilizas cadie plu multe kam irgatempe antee kontre la projeto. „La homi hike vivas kun la Komodo-draki. Ma nun la 'Komodo-Nacional-Parko' e lua habitanti esas pozita en granda danjero“, deklaris Umbu Wulang, chefo dil ambientala protekt-organizuro Walhi-NTT, ye komenco di novembro. Ma la problemo ne esas nur la Nacional-Parko, Walang dicas pluse. La developo di la Komodo-Nacional-Parko a turistala magneto ne finos per hoteli. „Anke altra nacionala strategiala projeti, exemple la geo-varmigilo en Poco Leok o la reten-digo en Kupang ruinas la ambiento. L'indijena habitantaro povreskas e se ol protestas, ol esas kriminalizita.“ Fakte la guvernerio reaktas kontre la kreskanta rezisto kontre la ambientala destruktado ed evikto per harda reprezali e policisti, qui volas defensar absolute l'interesti di la financisti. Fine ja on engajis su per milioni, unesma arbori esas per segilo tranchita e fundamenti produktita. L'investanti volas atraktar per la „Jurassic Parko“ omna-yare 500 000 vizitanti. La projetita eniro-taxo de 100 US-dolari klarigas: ne la lokala habitantaro profitez, ma turisti ek la richa nordala landi. Rubriko: Literaturo Erl-rejo da Johann Wolfgang von Goethe traduktita da Günter Schlemminger Erl-rejo Qua kavalkas tante tarde tra nokto e vento? Esas la patro kun sua filiulo; Il havas la puero bone en la brakio, Il apogas lu certe e varmigas lu. „Mea filio, pro quo tu celas timide la vizajo?“ „Patro, ka tu ne vidas la Erl-rejo? La Erlen-rejo kun krono e kaudo?“ - „Mea filiulo, co esas nebul-bendo.“ Tu kara infanto, venez, ed irez kun me! Tre bela ludin me ludas kun tu; Kelka bunta flori esas ye la plajo; Mea matro havas kelka orea vestaro. Mea patro, mea patro, ka tu ne audas, Quon Erlen-rejo subtile promisas a me? - „Kalmeso, restez kalma, mea filio; En sika folii susuras la vento:“ - „Ka, gracioza puero, tu volas irar kun me? Mea filiini flegez bele tu; Mea filiini guidas la noktala procesiono E bersas e dansas e kantas tu dormigar.“ „Mea patro, mea patro, ka tu ne vidas ibe La filiini dil Erl-rejo ye tenebroza loko-?“ - „Mea filio, mea filio, me vidas li tre detaloze L'olda saliki semblas tante griza.“ - „Me amas tu, tua bela figura provokas me; Se tu ne esas voluntanta, lore me uzos koakto.“ „Mea patro, mea patro, nun il kaptas me! Erlkönig facis me chagreno!“ - La patro hororis, il kavalkas rapide, Il sizas en brakio la jemanta infanto, il atingas la korto kun granda peno; En sua brakii l'infanto esis mortinta. Johann Wolfgang von Goethe En la danso dil folii da Pauline Auster La autuno plunjigis la urbeto en orea lumo. La arbori alonge la stradi portis lumoza reda, oranjea e flava kroni e la vento ludis kun la folii quale li esus parto di magiala danso. La dek-e-kin yari evanta Polina metis sua dika shalo plu strete cirkume la kolo ed elu marchis alonge la voyo, qua duktis a la olda foresto. Polina tre prizis la kolori dil autuno. Ibe esis elua preferata loko, aparte en la autuno. La foresto ibe esis tote tranquila quale oazo di paco. La problemi en la skolo e la familio absorbesis dal susuranta arbori. Ma hodie la aero esis diferanta. La fresha aero titilis la pelo. Esis quale la foresto ipse ja vartabas el. Polina atingis la klarajo meze en la foresto en qua stacis oldega arboro. La brakii dil arboro extensis su vers la cielo quale la brakii di quieta gardanto. La yunino sideskis sur la granda radiki dil arboro ed el desegneskis en sua kayero. Polina tre prizis desegnar ed el intencis studiar arto e revis ke el uldie divenos famoza artistino. Ma subite la yunino perceptis ulo. Ibe irgo inter la folii cintilifis plu lumoze kam omno quan el ultempe vidabis. Komence Polina pensis ke to esis sun-radii. Ma ita lumo movis su. El prudente staceskis e proximeskis su vers la lumo. Subite voco questionis: "Ka tu vidas me?" Polina pavoreskis e cesis respirar. Avan el stacis yunino forsan en la sama evo quale Polina. La stranja yunino havis longa orea hari e pelo, qua brilis quale la folii en la autuno. Elua okuli esis verdega ed el ridetis misterioze. "Qua tu .... esas?", Polina balbutis. "Me esas Aurelia. Me gardas ca loko", la stranja yunino respondis kun voco, qua sonis quale krepitanta folii en la vento. Ed Aurelia duris parolar: "Ne multa personi povas vidar me. Nur ita homi, qui vere askoltas." Polina ne savis quon respondar, ma el sentis ke ula specala eventis ca-momente. Aurelia indikis al kayero di Polina. "Tu vidas lo bela en mikra kozi, Polina. To esas exakte to quon me konservas hike. Ma la autuno chanjas su e pro to me bezonas tua helpo.", Aurelia dicis. Polina esis surprizita quale Aurelia povas savar elua nomo. "Mea helpo?", el questionis. Aurelia inklinis la kapo: "Yes, parto di ca foresto esas malada. La homi sordidigis la rivereto e sen ca aquo la arbori ne povas transvivar. Tu audas la arbori, ka ne? La arbori, la riveri e la vento?". Polina inklinis la kapo hezitoze. El nultempe reflektabis pri to, ma el sentis sempre ke el havas specala relato a foresto. "Quon me povas facar? Quale me povas helpar?", Polina questionis. Aurelia ridetis: "Instigez la homi ke li itere estimez la foresto plu multe. Naracez a li to quon tu vidas e sentas hike. Desegnez la naturo, skribez rakonti. Se li komprenas quante specala ca loko esas, li protektos ol." Polina promisis to ad Aurelia e kande el turnis su, Aurelia desaparabis. Ma la sentimento di elua prezenteso restis. Depos ca misterioza dio Polina dedikis sua tempo a desegnar la foresto e skribar pri ol. El expozis sua verki en la skolo ed en la interreto. E balde anke altra homi viziteskis la foresto pro Polina. Li rekoliis la rezidui e li engajis su por la rivereto. La autuno pasis, ma Polina savis ke la magio dil foresto restos tam longe kam esas ulu, qua naracas pri ol. Rubriko: Historio Germana lernita en sekreta skoli Expozo „Katakombo-skolo 1923 – 1938 en la Engelsburg di la kuvento Neustift ek Deutsche Sprachwelt (Autuno 2024) trad. da Günter Schlemminger Pos plu kam duima yaro per intensa preparaji de ante ye la 20ma julio 2024 ol esas finita: L' importanta expozo „Katakombo-skolo 1923 – 1938“ esis festale inaugurita en la Engelsburg di la kunvento Neustift. Organizita da la paferaro Brixen en kooperado kun la Sudtirola pafisti-societo, la Engelsburg ofris kun la historiala kuliso ideala kadro por ca memorinda evento. La katakombo-skoli en Sudtirol esis sekreta edukerii, qui posiblesis a cirkume 30.000 skolani instrukteso en lia Germana matrolinguo malgre Italiana reprezali. Per la „Lex Gentile“ de 1923 l'Italiana linguo esis de 1925/26 l'unika instruktado-linguo en skoli. La Germana esis permisita nur en religio-instruktado. Sudtirolana docisti remplasita per Italiana, e la Germana interdiktesis anke en infant-gardeni e privata lerneyi. Establisesis sekreta skoli por instruktar en la Germana linguo. Kanoniko Michael Gamper, la advokati Josef Noldin ed Eduard Reut-Nicolussi e l'instruktistino Maria Nicolussii esis eminenta aktivisti. Docenda materio esis kontrabandita ek Germania ed Austria ed instruktistini esis sekrete docita. L'instruktado en la klasi eventis posdimeze en privata loki. Rigoroza punisi minacis en la kazo di deskovro. Depos la yaro 1935 la organizuro Völkischer Kampfring fondis propra sekreta skoli. 1939 konkordeskis la fashistala Italia e la nacional-socialista Germania segun la „opciono“ la Germani povas selektar inter translokar a la Germana Imperio od restar en la fashista Italia, ma esas expozata al Italianigado. La opciono igis posibla a pueri ek selektanta familii itere instrukteso en Germana, ma komprenende kun NS-orientizo. Pos la enmarcho di la Germana Wehrmacht en septembro 1943 en Sudtirol la Germana instruktado oficale permisesis, ma konforma a nacionalsocialista skopi. Pos la Duesma Mondmilito la Germana skol-sistemo esis nove establisita. La Statuto di Autonomio igis posibla publika skol-sistemo kun la Germana kom instrukt-linguo, quo nun-tempe esas institucuro por la protekto di minoritati. Okazione la festala inauguro dil expozo la prelato di la kunvento Neustift, Eduard Fischnaller e la lando-konsilisto (ministro pri Germana edukeso), Philipp Achammer asistis. La ceremonio komencis per enmarcho di la standardieri ek la tota lando. La orkestro Neustift e la koro Neustift sorgis relate festala muzik-kadrizo. Ula kulmino esis minuto di silenco por memorar la mortinta katakombo-instruktisti sequinte da honor-salveo pafita da la societo di paferi en Brixen. La expozado surprizis per lua informativa profundeso ed impresiva prizentado. Vizitanti povis experiencar la katakombo-instruktado per la Teatro-Vahrn, partoprenar guidadi, spektar kurta filmi ed afishi e regardar originala dokumenti. La historio-societo di Brixen kompletigis l'expozo kun importanta objekti ek sua kolekto. L'expozo „Katakombo-skolo“ 1923 – 1938" en la Engelsburg di la kunvento Neustift duris dum un monato e reprezentis ne nur parto di importanta Sudtirola historio, ma anke impresanta digno di la rezisto kontre l'opreso di la Germana linguo e kulturo dum tenebroza epoko di la historio. Ido-Saluto! TWU Editita dal Germana Ido-Societo *TWU V.I.S.D.P. Thomas Schmidt, Berlin Herausgeber / Editerio Deutsche Ido-Gesellschaft e.V. (Germana Ido-Societo) c/o ver.di Berlin / FB 8 Am Bahnhof Westend 3 D-14059 Berlin Redaktion / Redakterio Ido-amiki Berlin c/o ver.di Berlin / FB 8 Am Bahnhof Westend 3 D-14059 Berlin E-Mail: ido-saluto@idolinguo.de Redakteure / Redakteri Rudolf Gensch (rg) Rainer Höhling (rh) Günter Schlemminger (gs) Thomas Schmidt (ts) Eberhard Scholz (es) Jürgen Viol (jv) Redaktionsschluss / Redakt-fino 01.12.2024 Satz und Layout / Kompostado e formizo Thomas Schmidt Bengt Klatte Auflage / Edituro 200 Druck / Imprimo csv-copyshop-berlin Vertrieb / Distributo Rudolf Gensch Bankverbindung / Banko-komuniko Deutsche Ido-Gesellschaft e. V. Postbank Berlin IBAN: DE88 1001 0010 0184 5661 06 BIC: PBNKDEFF Edito: 2024/4 Das deutsche Jahresabonnement beträgt 24,00 Euro. Der Betrag ist an die obige Bankverbindung zu überweisen mit dem Verwendungszweck „Abo Ido-Saluto“. Der Jahresbeitrag für DIG-Mitglieder beträgt 24,00 Euro. Abonnementskosten sind im Mitgliedsbeitrag eingeschlossen. Mitgliedsbeiträge und Spenden sind steuerlich absetzbar. Die Verwendung der Texte ist nach Genehmigung des Herausgebers erlaubt. Um ein Belegexemplar wird gebeten. Zitate bedürfen der Genehmigung der Redaktion und des Herausgebers. Die Bilder, Zeichnungen sowie die grafischen Arbeiten unterliegen dem Urheberrecht und bedürfen der Freigabe durch den Urheberrechtsinhaber. Das Scannen von Seiten - für den persönlichen Bedarf – ist ohne Genehmigung des Herausgebers erlaubt.