Ido renkontro Madrid

** ENTWURF *** ENTWURF *** Edito / 2024 / 3 ISSN: 2700-600X (Print) Ido-Saluto! Editita dal Germana Ido-Societo Kontenajo Parolo da la redakterio Rubriko: Ido-vivo - Aktivaji e novaji di nia asociuro e la Idistaro Günter Schlemminger prizentis nova libro Kurta novaji Rubriko: Linguo La grupo Linguo aceptas nova Ido-vorti Quale ni povas salvar la Basa-Sorabiana linguo? Da Lena Weisshoff Rubriko: Historio Silvestro II., la papo amiko dil diablo da Jean Martignon Rubriko: Voyajo Pri Banglasesh da Nadia Pedia Rubriko: Literaturo La malediko di la racionoza formuligo. A la profunda DDR-poetino Brigitte Reimann okazione elua 90-a naskala aniversario Kanto di la arki-anjeli ek Faust·da Johann Wolfgang von Goethe tradukita aden Ido da Heidi Neussner Rubriko: Cienco Pri la universo – Kad la Antiquajo esas moderna? Da Jürgen Viol Rubriko: Saneso La vereso pri la printempala fatigeso. La sufro e quale on vinkas ol Parolo da la redakterio Kara lekteri dil Ido-Saluto! Ni deziras a vu omna afabla lektado! Amikale Thomas Ich bitte alle Mitglieder, ihren Jahresbeitrag für 2024 von 24 Euro auf das u.a. Konto einzuzahlen. Vielen Dank! Deutsche Ido-Gesellschaft e.V., Postbank Berlin, IBAN: DE88 1001 0010 0184 5661 06 BIC: PBNKDEFF La piktinda parko Iskar-Panega. Bulgaria richesas ye naturala belaji, qui meritas vizitesar individuale. La regiono cirkume Lukovit e Karlukovo distingas su per sua unikala rokformi e groti, kanyoni ed ekologiala voyi. Kelke avan Lukovit, venante per choseo de Sofia( disto c. 120km) trovesas la geoparko Iskar-Panega. De hike komencas la same nomizita ekologiala voyeto, un ek la maxim bela en Bulgaria. Ol sequas la tereno dil rivero Zlatna Panega havanta bluverda koloro. Me vizitis la unesma parto dil voyo, qua fitas por promenar anke por familii kun infanti, longa c. 2 km. Hike vu povas selektar du varianti: promenar pede o lokacar bateli. Me selektis promeno segun la tereno dil rivero, ube me deskovris multenombra vidaji. La roki, la lignea ponteti ed eskalereti, foli-arbori, uceli, diversa planti. Maxim interesiva esas la ponti apogata an la roki, juste super la rivero. Altra belega loko esas la Orea parko en la urbo Lukovit, konstruktita an la rivero Zlatna Panega. La loko impresas ne nur pro sua natural beleso, ma anke per la stonoza dometi en fablema stilo. En la lago kun aquo-lilii reflektesas la natanta dometo en formo de fungo. La tota promeno sur ici pitoreska loki donas energio e harmonio e deziro itere venor. To omnon on povas nur vidar e travivar. Ido-vivo - Aktivaji e novaji di nia asociuro e la Idistaro LA INTERNACIONA IDO-RENKONTRO 2024 EN MADRID Inter la 22ma e 24ma agosto eventis en la Hispana chefurbo Madrid la internaciona Ido-renkontro 2024. Me voyajis a Hispania kun mea spozino e mea 15 yari evanta filiulo. Me esis poke deceptita, ke la internaciona renkontro havis nur 9 partoprenanti ed on ne povas dicar ke mea samfamiliani esis Idisti. Esis nur ni kom reprezentanti di Germana e sis Hispana Idisti, do on povas dicar ke ol esis Germana-Hispana Ido-renkontro. Me tre regretas la mikra nombro dil partoprenanti, pro ke la programo dil renkontro esis tre interesanta e meritus plu partoprenanti. La loko dil konfero esis la studentino-hemo Estuhome proxima dil centro di Madrid. Kustomale ibe habitas studentini, ma dum la somerala monati Estuhome esas rezideyo anke por turisti. Ni povis habitar, konferar e manjar dejuneto ibe. Estuhome situesas en la 5ma etajo di edifico e havas anke konfereyo e bela teraso en la 6ma etajo. Dum la tota renkontro esis tre varmega en Madrid. La temperaturi esis inter 35 e 39 gradi. La konfero en Madrid esis la triesma Ido-konfero en Hispania pos Barcelona en la yaro 1963 e Valencia en la yaro 2016. Ni havis sis diskursi en Ido da kin diferanta personi. Ja ye la 22ma di agosto pos la oficala inauguro nia hosto José Maria Rodriguez apertis la renkontro per ecelanta diskuro pri la historio dil Hispana Ido-movemento. Ni saveskis multa detali e la agado dil maxim importanta Hispana Idisti quale Pedro Marcilla Ferrús (1875-1952). Il esis membro dil Akademio por Ido ed autoro dil granda Ido-Hispana vortaro. Ye la nexta matino dum nia exkurso per Madrid en turismala reda autobuso ni haltis ye templo di Debod. Ca templo esis de Egiptia, ma esis translokita a Madrid por evitar sua destrukto pro la granda projeto di Asuan-digo. Itziar explikis a ni la templo e mem povis lektar kelka hieroklifi. La prezidanto dil Germana Ido-Societo Thomas Schmidt facis diskursp vespere pri la laboro dil Germana Ido-Societo e la posiblesi dil nacionala Ido-asociuri. La maxim importanta aktivaji dil Germana Idisti esas la publikado dil jurnalo Ido-Saluto! E la partopreno en la internaciona linguo-ferio Expolingua. La maxim granda problemo esas la financi pro ke la asociuro anke mustas financar la Ido-arkivo en Berlin en qua esas multa historiala dokumenti dil Ido-movado. En la diskutado ni komparis la laboro dil Germana Ido-Societo kun la laboro dil Hispana Ido-Societo. Pos to Pilar diskursis pri feminsta temo "La vorto di laboristini". Ye la saturdio ni facis granda exkurzo El Escorial, qua situesas cirkume 50 kilometri de Madrid. El Escorial esas monarkeyo, ma samtempe la kastelo dil Hispana rejo en la autuno. Ni havis guidisto, qua parolis la Hispana e la Germana. Por la dejuno ni manjis en restorerio proxim de El Escorial saporoza Ido-paella, qua havis multa frukti di maro quale sepio e kreveti. Nia Hispana samideani fondis en la restorerio oficale la Hispana Ido-Societo. Antonio Martinez elektesis al prezidanto e José Maria Rodriguez al sekretario dil Hispana Ido-Societo. La nova fondita asociuro intencas registrar se oficale che la ministerio por interne aferi di Hispana kom nacionala asociuro. Fenomeno esis ke nia Hispana samideani renkontris su unesme personale. Li konocis su til la renkontro en Madrid nur per interreto o telefono, ma li dum la tota konfero interkomunikis nur en Ido e ne krokodilis. Me esis tre impresita per to. Ye la vespero ni havis plura du diskursi. José Maria Rodriguez naracis pri la Ido-helpo dum la interna milito di Hispania. Il raportis ke tri Idisti exekutesis per la armeo di General Franco, du arestesis en karcero e du Idisti iris ad exterlando en la exilo. Li ne persekutesis pro ke li esis Idisti, ma pro ke li esis komunisti ed anarkiisti. Plu kam 100 Idisti kolektis pekunio e sendis nutrado a familii di Hispana Idisti e mem helpis fugar Idisto Valentin Gomez de Hispania a Francia. Dum la regno dil Franco-rejimo Ido ne esis interdiktata e povis mem organizar su en asociuro. La chefo dil Ido-asociuro en Ido dum ca periodo esis funcioneri dil Franco-rejimo quale Juan Luis de Nadal. Mea spozino Antje Klatte facis diskurso pri aktuala temi en muzei, pro ke el laboras kom guidistino en diversa Berlinana muzei. Me tradukis la diskurso de la Germana aden Ido. Aktuala problemi esas la questino dil origino dil arto-verki, pro ke ofte li esis furtita o raptita da koloniala povi e la relato inter la muzeo kom loko e la interreto en qua la muzei anke prizentis sua arto-verki. Antje Klatte anke prizentis la koncepto dil Humboldt-Forumo en Berlin. En la edifico dil anciena kastelo dil Prusiana reji nun esas kelka muzei. La internaciona Ido-renkontro 2024 esis tre sucesoza. Ido esis la linguo di interkomuniko inter la partoprenanti. E quale nia hosto José Maria Rodriguez dicis Ido esas la linguo di amikeso. Idisti esas rondo di amiki, qui komunikis inter su per Ido. Ni anke havis la fenonemo ke personi qui partoprenis unesmafoye en fizikala Ido-renkontro povis perfekte komunikar en Ido quale nia samideano Alfonso Borrega e mem mea spozino komencis komunikar en Ido. La internaciona Ido-renkontro decidis ke la nexta internaciona Ido-renkontro 2025 eventos en Potsdam, qua esas proxima dil Germana chefurbo Berlin. GÜNTER SCHLEMMINGER PRIZENTAS SUA NOVA LIBRO Ye la 27ma di julio 2024 Günter Schlemminger prizentis sua nova libro en Berlin. Il tradukis la novelo "Ek la vivo di nul-valoranto" da Joseph von Eichendorff ad Ido. La libro havas 212 pagini kontenante la Germana originalo e la Ido-tradukuro. La libro kustas 23 Euro. Günter bezonis quar monati por la tradukado. Il naracis ke il havis, ma nultempe lektis la novelo en la Germana, ante tradukar ol en Ido. Günter naracis ke la ideo tradukar ca libro esis konsequantajo di vizito dil urbo Köthen. Ibe Günter Schlemminger vizitis la ja mortinta Idisto Günter Anton. Günter Anton montrigis Günter Schlemminger la urbo e montrigis la domo en Köthen en qua Joseph von Eichendorff habitis por kurta tempo. La filiino di Joseph von Eichendorff komprabis ca domo. La novelo "Ek la vivo dil nul-valoranto" publikigesis 1826 ed esis kulmino dil literaturala epoko dil tarda romantikismo en Germania. La novelo esis adaptita kom filmo plurafoye. Günter Schlemminger naracis ke il spektis la filmo-versiono dil GDR da Celino Bleiweiß ek la yaro 1973 en la cinemo. La chefa rolon dil Nul-valoranto pleis la Usona-aktoro Dean Reed. Vu povas komprar la sequanta libri da Günter Schlemminger che la Germana Ido-Societo: Me pensas ofte pri Piroshka (Hugo Hartung) 30 Euro Voyo-gardisto Thiel (Gerhart Hauptmann) 15 Euro La rakonto pri la mikra Muck/La kolda kordio (Wilhelm Hauff) 20 Euro Ek la vivo dil nul-valoranto (Joseph von Eichendorff) 23 Euro (TS) Zahlreiche Besucher am Ido-Stand auf Berliner Stadtteilfest Die Präsentation der Deutschen Ido-Gesellschaft (DIG) auf einem Stadtteilfest im Berliner Stadtbezirk Lichtenberg am 15. Juni 2024 stieß auf eine erfreuliche Resonanz beim Publikum: Während der vierstündigen Veranstaltung auf dem Münsterlandplatz besuchten nahezu pausenlos Interessenten aller Altersgruppen den Ido-Stand. Sie wurden vor allem von der von Rudolf Gensch gestalteten Auslage des vielfältigen Angebots an Lehrbüchern und literarischen Werken auf Ido angezogen. Dorothea Haberland, Eberhard Scholz und Rainer Höhling erläuterten den Ursprung und die Grundzüge der Plansprache, die den meisten Besuchern unbekannt war. Dabei konnten sie auf bewährte Lehrmittel wie eine Tafel mit der anschaulichen Ido-Wortbildung zurückgreifen. Viele Besucher bedienten sich der deutschsprachigen „Propagili“ zum Mitnehmen. Einige zeigten Interesse an der Arbeit der DIG und hinterließen ihre E-Mail-Adressen für eine Kontaktaufnahme.++RH Kurta novaji - Ido-grupo LITERATURO che Facebook (eventuell Kostprobe) (TS) Lernilo pri Ido en la Rusa da Boris Aaronov korektigita da Alexander Klinovsky Sundio 2024-08-04: Nia Rusa samideano Alexander Klinovsky korektigis lernilo pri Ido en la Rusa. L'originalo redaktita da Boris Aaronov de Kiev (Ukrainia) aparesis en yaro 1969, ma ol kentenis sat multa erori. La korektigita lernolibro trovesas kom pdf-dokumento hike http://www.ido.li/wiki-images/RusaIdolernolibro.pdf Ido Mondo (novaji pri Europa e la mondo, Wikipedial artikli, citaji ed joki en Ido) Sundio 2024-08-04: Novaji pri Europa e la mondo, Wikipedial artikli, citaji ed joki en Ido) anke trovesas che Facebook e che Instagram. https://www.facebook.com/ido.mondo https://www.instagram.com/ido_mondo/ Facebook-grupo Ido-Literaturo inaugurita ye la 3ma di julio 2024 Sundio 2024-08-04: Ye la 3ma di julio 2024 inauguresis Facebook-grupo Ido-Literaturo. Ibe til nun aparis 55 publikigaji (poemi, rakonti e diversa artikli koncernanta Ido-literaturo), 140 komenti e 209 reakti dal 43 membri e mem da extera (ne-membra) lekteri. https://www.facebook.com/groups/456797680448379 Linguo La grupo Linguo aceptas plura nova Ido-vorti Pos la Ido-renkontro 2022 en Dessau la grupo "Linguo" en la interreto fondesis kun la skopo aceptar ed oficaligar od adminime rekomendar nova vorti, qui ankore mankas en Ido. La Google-grupo "Linguo" ja laboras e decidis pri nova vorti. La vorti esas propozi e rekomendi. Hike esas la adreso di la grupo en la interreto: https://groups.google.com/g/linguo En la listo vu trovas la 14 vorti, qui aceptesis da la grupo inter 1ma septembro e 13ma novembro 2023. Hike esas detali pri ca vorti: Fonto lingui: A = Angla, F = Franca, G = Germana, H = Hispana, I = Italiana, R = Rusa, L = Latina ed E = Esperanto badminton-o Definuro: (sporto) Sporto simila a teniso, praktikata sur agro plu mikra, per raketi plu lejera e volano. Tradukuri: AFI badminton | G Badminton | H bádminton | R бадминтон Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) cientologi-o Definuro: Ciencala-religiala movemento fondita da L. Ron Hubbard en Usa (1952), segun qua singla persono esas ne-mortiva spiritala ento e lua transvivo dependas de lu e de lua kapableso atingar frateso kun la cetera homi e kun la universo. Tradukuri: A scientology | F scientologie | G Scientology | H cienciología | I scientology | R саентология Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) cientolog-o Definuro: Sequanto di cientologio, sive apartenanta al oficala Eklezio di Cientologio, sive restanta extere en la tale nomizita Libera Zono. Tradukuri: A scientologist | F scientologue | G Scientologe | H cienciólogo | I scientologo | R саентолог Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) guru-o Definuro: I. Hindua spiritala maestro. II. (figurale) Respektata ed influiva experto pri ula fako. Tradukuri: AFI guru | F gourou | G Guru | H gurú | R гуру | E guruo Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) haiku-o Definuro: Speco di poemeto triversa, qua havas origino en la literaturo Japoniana, kun kontenaji deskriptanta la naturo. Tradukuri: A haiku | F haïku | G Haiku | H haiku | I haiku | R хайку Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) judo-o Definuro: (sporto) Japoniana lukto-sporto inter du personi. Tradukuri: AFHI judo | G Judo | H yudo | R дзюдо | E ĵudo Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) makrobiotik-o Definuro: Specala vivo-stilo de Aziana origino, karakterizata inter altri da nutrala sistemo qua uzas precipue legumi e cereali sen kemiala adjuntaji e klasifikas la nutrivi segun la principo di «yin» e «yang». ~ano: Adepto di makrobiotiko. Exempli: Makrobiotikala nutrivo, disho, restorerio. Tradukuri: A macrobiotics | F macrobiotique | G Makrobiotik | H macrobiótica | I macrobiotica | R макробиотика | E makrobiotiko Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) seitan-o Definuro: Sponjatra manjajo ek frumenta gluteno, tre proteinoza, ofte konsumata da vejetarani, vegani e makrobiotikani. Tradukuri: AFI seitan | G Seitan | H seitán | R сейтан Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) sinalef-o Definuro: (linguistiko) Uniono pronuncala e metrikala di vokalo finala di vorto a vokalo komencala di la vorto sequanta, tale ke la du vokali pronuncesas en la sama eksuflo ed egardesas kom apartenanta ad un silabo en la verso. Tradukuri: A synalepha | F synalèphe | G Synaloiphe, Synaloephe | H sinalefa | I sinalefe | R синалефа Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) sinerez-o Definuro: (linguistiko) Uniono pronuncala e metrikala di du vokali normale formacanta hiato, en vorto, tale ke li egardesas kom apartenanta ad un silabo, quale se li formacus diftongo. Tradukuri: A synaeresis | F synérèse | G Kontraktion, Synärese | H sinéresis | I sineresi | R синереза Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) taip-ar Definuro: (tr.) Skribar ulo presante la klavi di taipilo, *komputoro, edc. ~ilo: Mashino, nun poke uzata, per qua on skribas sur papero presante klavi sur qui esas grabita la korespondanta literi. Tradukuri: A to type | F dactylographier | G tippen, eintippen | h mecanografiar, dactilografiar | I dattilografare, digitare | R печатать (на машинке) | E tajpi Fonto-lingui: AFGHI taipan-o Definuro: (zoologio) Komuna nomo di plura Australiana serpenti del genero Oxyuranus del familio Elapidae, longa, rapida e tre venenoza. Tradukuri: AI taipan | F taïpan | G Taipan | H taipán | R тайпан Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) volan-o Definuro: Mi-sfero korka o (nun plu ofte) kauchuka, provizita an la plana parto per krono ek plumi o (nun plu ofte) plastika reto, quan on impulsas per raketo por badmintono. Tradukuri: A shuttlecock | F volant | G Federball | H volante | IE volano | R волан Fonto-lingui: FHIR (videz supere) voleibal-o Definuro: (sporto) Sporto en qua du esquadi sis-homa, plasizita amba-latere di pendanta reta bendo, esforcas igar balono transirar la reto e falar adsur l’adversa agro, impulsante ol per la manui o (min ofte) per la kapo. Tradukuri: AF volleyball | G Volleyball | H voleibol, vóleibol, balonvolea, vóley | I pallavolo, volley | R волейбол | E volejbalo, retpilko Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) Historio Per preso de extere 80 yari ante nun haltigis Miklós Horthy la deportado di la Hungara Judi Ye la 6-ma di julio 1944 la statala chefo Miklós Horthy imperis cesar la deportado di la Hungara Judi ad Auschwitz. Til ca instanto meze di mayo per helpo di la Hungara jendarmaro ja plu kam 430 000 Juda homi esis deportita al exterminanta kampeyi. Pos selektado di la labor-kapabla personi cirkume 80 po cent di la arivinti esis asasinita en gas-chambri. Kande Horthy ye komenco di julio haltigis la transporti pro internaciona preso la lando esis preske vakua. Nur en Budapest vivis ankore cirkume poke multe kam 200 000 Judini e Juduri. Adolf Eichmann e sua stabo dividabis ante la komenco di la deportadi Hungaria a sis zoni. La en la chefurbo e sua cirkumajo vivanta Judi deportez kom lasta ad Auschwitz. La balda akto esis ja prontigita per to, ke la Judi kun-presabita en cirkume 2000 domi, qui esis markita per flava stelo. L'urbestro ye la 16-ma di junio promulgabis konvenanta lego. Por la koaktata trans-lojo la koncernanta personi havabis nur tempo de kin dii. La restado en libera aero esis permisita por Judi nur de dek-e-un til dek-e-kin kloki. Federito di le Naci Konsiderite formale Hungaria olim ne esis okupata lando, ma federito di Naci-Germania. Ye la 20-ma di novembro 1940 la lando adheris al Axo-Pakto inter Germania, Italia e Japonia. Ja depos marto 1920 Horthy stacis ye la pinto di autoritate strukturigita stato, qua inter altri esis estampita da forta anti-semitismo, e depos la 1930-a yari anke da Judo-enemikala legi segun Germana modelo. Dum la „Holocaust“ Hungaria diferencigis – kam la maxim multa guvernerii, qui esis federita o kunlaboranta - inter la propra e la stranjera Judi. En 1941 la Hungara autoritati extradis 20 000 Judi a la Germani por deporto aden l'exterminanta kampeyi, qui valoris kom exterlandani. En januro 1942 Hungara soldati asasinis, qui servis en parto di Yugoslavia kom garnizon-trupi, cirkume 4000 homi, dominacante Judi e Serbiani. Kande Hungara kombat-povi partoprenis la atako-milito kontre la Sovietuniono, li kun-duktis por helpo di lia militistala aktivaji 40 000 viri, maxim multe Judi, kom koaktita laboreri, de qui multi mortis od esis mortigita. Ma Horthy plur-foye refuzis l'insistado di Hitler e la prokuraciero dal imperio por Hungaria SS-brigado-duktisto Edmund Veesemayer, ke Hungara Judi abondonesez por inkluzar li en la finala solvuro di la Judo-questiono. Do Hungaria esis 1944 l'unika lando en la Germana resortiso di povo, en qua ankore centamilii de Judi – 725 000 segun konfesiono, 900 000 segun Germana defino – vivis en relativa sekureso. La situeso chanjis fundamentale, kande ye la 19-ma di marto 1944 resortisanti di la „Wehrmacht“ okupis Hungaria. Segun oficala linguala reguleso li ne venis kom garnizono, ma segun demando da Horthy, quan Hitler antee venigabis a Berlin. Komune kun la Germana soldati anke venis partikular-detachmento Budapest direktanta da Adolf Eichmann, qua quik komencis l'organizado relate la amasala departo ad Auschwitz, per qua on volis liberigar Hungaria de Judi. La decido di Horthy koncerne refuzar la amasala ocido realeskis per exter-landana preso, inter qua la atako di 620 aviacili dil US Air Force ye la 2-ma di julio 1944 kontre milit.importanta skopi en Budapest e la westala Hungara Gyôr versimile facis la maxim forta impreso, La Germana chefaro semblis komence aceptar l'impero di Horthy relate halto di la deportado. En agosto segun direta impero da Horthy on mem de-prenis Eichmann e sua trupo ek Hungaria. Ye komenco di septembro 1944 du de sua maxim voluntanta helpisti perdis lia employo kom statala sekretario en la ministerio pri interna aferi. Pfeilkreuzler (flecho-kruceri) ye la povo Horthy ri-vivigis sua ja en 1943 preparita sekreta diskuti kun la Federiti, qui pro la Germana en-marcho esis inter-ruptita. Horthy dicis dum ula brodkast-parolo, ke il dekretis ofrar armistico a la Federiti. Ye la sequanta dio il esis arestita da SS-trupi e konforme a la rango enternita en ula kastelo en Bavaria. Le Naci abandonis la afero guvernala a la tote fashistala Pfeilkreuzler. Ici praktikis rejimo di teroro, dum qua mili de Judi divenis viktimi. Da lo memorigas hodie monumento proxim la Danubio-rivo en la centro di Budapest. Ibe stacas sur la kajo 60 pari de reale aspektanta shui, ma qui ek metalo esis produktita. Pfeilkreuzler ye ca loko tambure asemblis Judi, paf-ocidis li e jetis aden la fluvio. Segun taxado di Hungara historiisti esis 2600 til 3600 homi tal-maniere ocidita. Ne eventis revizo di departado, ma mili de Judi mortis dum la lasta militala semani dum la tale-dicita morto-marchi. Horthy esis liberigita ye l'uneema di mayo 1945 da US-Amerikana soldati. En 1948 il livis Hungaria ed unesme sejornis en Suisia, pos to en Portugalia, qua lore guvernesis da la fashisto António de Oliveira Salazar. Ibe il mortis en 1957. En 1993 on trans-duktis lua mortiva restaji a sua nasko-loko Kenderes ed enterigis oli koram plura membri di la guvernerio. Ke Horthy che la extrema dextraro, qua dominacis en Hungaria, ed en arki- konservema ekleziala cirkli esas tre estimata, esas koakte. Prezidanto Viktor Orbán karakterizis lu kom exter-kustuma politikisto. Nombroza stradi e placi esas nomizita segun lu ed altra antisemiti- Mem kelki festas lu kom Judi-salvero. De la 800 000 til 900 000 Judi, segun defino, qui en 1941 vivis en Hungaria o sub Hungara regno, trans-vivis nur cirkume 255 000 la „Holocaust“. Plu kam 60 000 esis ocidita dum la unesma milit-yari da la Hungara armeo, plu kam duima milion Juda homi esis ocidita dum 1944, kande Germania fakte dominacis en Hungaria. Knut Mellenthin, jw (6.7.24) Fino di la baskul-poliitiko °Entraprezuro Margarethe“. 80 yari ante nun la Germana Wehrmacht okupis la teritorio di la federito Hungaria En la historiala politiko di la prezenta Budapestala guvernerio, qua estimas l`olima imperiala administranto Miklós Horthy, pleis la marto 1944 specala rolo. Olta – tale on dicas – esas la departo-punto di periodo, dum qua Hungaria esis okupata, do ne plus suverena. Ca periodo duris dum 46 yari, til mayo 1990. Ca historiala interpreton la regnanta Fidesz-partiso enskribis aden la preamblo di lua nove formulizita konstituco (2011). Tale la periodo di la demokrata departo 1945, di la sulo-reformo, di la sekuraligo, di la develop-chanci por laborist- e kultivist-filii, di la sucesoza ri-konstrukto di la chefurbo valoras kom periodo di totala stranjera dominaco e ne kom parto di la nacionala historio, metodo del exorcismo extingez omna pozitiva memoro dal alternativa sociala modelo. Quale aspektis Huugaria fakte en la yaro 1920 dum la regnanta imperiala administranto? Hungaria inter la amba mondmiliti esis autoritata, mi-feudalista stato konforme a la rango, kun kelka konservativ-liberala sucesi relate ekonomio e cienco. En Hungaria dominacis la anciena nobela magnataro (granda poprieteri rurala), sempre plu multe implikita kun richeskita familii ek industrio ed alta financii. Restriktiva elekto-yuro exkluzis des-nobla klasi de la politikala partopreno. Tri milioni valoris kom povrega. Moderata socialdemokrata partiso esis permisita, sub la kondiciono, ke ol renuncas la agito inter la rurala laboristi, la major,itato di la rurala habitantaro. La rejimo ne esis fashistala, tamen simpatiis sempre plu multe kun la fashistala axo-povi. Motivo pro to esis la teritoriala reviziismo, nome la deziro a la premilitala frontieri. „Rumpo-Hungaria ne esas imperio, Grand-Hungaria esas rejio di la cieli“, on skandis. Federuro kun Hitler A la statala chefo admiralo Horthy on devas kalkular favore lo, ke il impedis la retro-veno di la Habsburger a la trono. Prro la preso di la vinkinta povi il permisis minimo di civitala demokrata normi. Cetere il lasis dop su pos regno de cento-quarimo – amasope fragmenti maxim multe posible. Ma kurte antee , dum la yari 1938 til 1941 Horthy ganis pos quar teritoriala extensi la kulmin-punto di sua populareso kom „Gyarapító“, augmentantó di la teritorio per helpo da Italia e Germania. La kompensa servo esis, ke Hungaria adheris al Axo Berlin-Rom-Tokio, e partoprenis la atakema milito kontre Yugoslavia e la Sovietuniono La lastajo per ne-bona sentimento, quo verifikis. Maxim tarde pos la exterminanta des-vinko di la 2 Hungara armeo ye la Don-genuo komence 1943, la duktisti di Hungaria klareskis, ke li pariis pri la ne-justa kavalo. Li komencis duopla ludo, la baskul-politiko. Che la West-federiti li serchis sekrete la posibleso por desertar, regretinde ne tante sekrete, ke lo restis celite avan la Germani, e promisis quik reduktar la militado. La Reda Armeo ja stacis 200 kilometri avan la Hungara est-frontiero. La anti-Hitler-koaliso manifestis, ke l'unika ekireyo esas la sen-kondiciona kapitulaco. Malgre to en Budapest on ankore vivis segun iluzioni. Horthy opinionis naive: Nia retreto ek la milito devas eventar konkorde kun la Germani.“ Ma li tote ne pensis a to esar konkordanta. Meze marto 1944 la projeti relate okupado di la ne-fidinda federato esis prezenta. Horthy esis invitata a Hitler en Salzburg.e kovrita per blami pro trahizo: Hungaria impedus la kombato kontre la bolshevismo. La imperiala administranto simulis la insultita honor-viro. Fine il konsentis okupado di Hungaria e la trans-formo di sua guvernerio. Nominale il darfis restar stala chefo e supra komandisto, Voluntanta helpisti Ye la 19-ma di marto ye 4 kloki komencis l'entraprezuro „Margarethe, tale la pseudonimo por la okupado di Hungaria. La sequantaro esis Germana divizionied Adolf Eichmann, la Judo-raportanto di la Berlina Gestapo-chef-quartero, e komencis quik pri la raptala expropriado e l'ocidala deportado di la Juda Hungari- Tale on facis la mineyi dil entraprezanto Ferenc Chorin libera de Judi e la stalo- e metalo-fabrikeyi di Manfred Weiss de Csepel favore a Germania. La bauxit-erci valoris kom milit-importanta. Lua armizo-sektoro, laboristi e devizo-efektivi esis mobilizita por la milito, la sindikati egaligita, la jurnali di la liberala partisi interdiktita. Ula rezisto-grupo de cirkume kelka cent komunisti , , qua portis la nomo „Paco-partiso“, duktite da la mekanikisto János Csermanek alias Kádár laboris en la sub-sulo e pluse distributis prospekti. La jendarmaro manifestis che omna violaci di juro kom zeloza helpisti dil okupanti. La restajo esas rapide raportata. La Horthy-grupo nove extensis lia anteni vers la Westo, ma ultre to anke a Moskva. En oktobro, kande la Soviet-trupi stacis ja proxim Debrecen, la imperiala adminstranto e chef-komandanto proklamis per brodkasto la „salto“, la armistico por sua armeo, quo esis mizeroze projetita (il supozis la loyaleso di omna sua militistaro ed opinionis nulo pri la armizado di la laboristi). Dum poka hori SS-trupi asumis la dominaco pri Budapest e la kastel-palaco. Horthy esis arestita ed extorsita, ke il abandonas sua restajo de povo a la chefo di la fashistala Pfeilkreuzler-partiso, Ferenc Szálasi. Ilta establisis en la restanta teritorio des-racionoza dum kin monati duranta terorismala regno, ye qua fino Budapest esis eskombro-amaso. Lo esis posibla, pro ke la sekondanti di la deputataro Hungaria parte pro febleso, parte pro fanatika konvinkeso divenis voluntanta helpisti di Grand-Germania. Pre-sorgeme le „Pfeilkreuzler“ aranjis en marto 1945 varo-treno kun 46 vagoni, la legendatra oro-treno, charjita per raptita juvelaro, tapisi, ornivaro, pekunio, sakral- e valor- kozi. Inter li anke la santa Hungara Stephan-krono. Tandem la treno atingis, dum la voyo-iro min-gravigite per kelka objekti., la Amerikana garnizon-zono. Christian Stappenbeck, jw (16.3.24) (gs) (gs) Voyajo Literaturo Cienco Pri nomi ed altra aferi da Jürgen Viol Preske omna homi amas delfini, pro ke delfini „ridetas“, delfini esas inteligenta, delfini esas helpisti e mem salvanti por plujanti e natanti. Ma delfini ne esas nur amiko por multa homi, oli anke amas muziko ed precipue la sono dal orgeno o mem la kanto da homi. La antiqua Greki veneracis delfini kam protektanti por navani, e por la habitanti en la artika domeno o Pacifika Oceano delfini esis olim santa animali. Delfini povas distingar diversa quanti e pezi, formi e planti. Delfini perceptas la propra danjeri e la danjeri por altra animali o homi. Delfini kombatas sucesoze kontre sharki. Delfini evitas toxika substanci. Se Delfino vidas sua vizajo en spegulo, lu savas quik ke la animalo en spegulo esas luipsa – en kontrajo a hundi e kati. Ma quo ni povas dicar pri la linguo dal delfini? Quale funcionas la komunikado? Por niesas komplete reguloze, ke ni vokas nia amiki o kolegi kun la nomo. Anke delfini posedas nomi ed uzas ica „vorti“ inter su. Ica nomi konsistas ek diversa pinta sifli, ma singla animalo posedas altra „siflo-nivelo“ ekonseque do altra nomo. Ciencisti e mar-biologisti pro to parolas anke pri „signaturo-siflo“.Ica signaturo-siflo formacas la delfin-infanteti ja dum la unesma viv-monati. La gefrati lernas tale: qua esas qua. Se delfini voyajas tra la vasta mari en grupi (o plu korekta: skoli)oni povas audar itere e sempre itere ica signaturi. La konversi inter delfini eventas precipue inter matri ed infanti, inter amiki e mem inter altra delfin-speci. Ma ne sempre existas harmonio. En singla familio eventas anke disputi.Lore la kontratanti barbotas per apertita muzelo laute quale furioza gansuli e la ciencisti povas audar okazionale la nomi del animali. Ma la linguo dal delfini eventas anke per la eleganta korpala movadi. Delfini restas generale densa en la grupo o skolo. Oli karezas su kun la floso o tushas su kun la nazo, nom oli juas la pelo-kontakto. Tale oli fermigas fido e kameradeso ed oli pruvas samtempe, ke linguo esas plu kam nur simpla pelmelo ek diversa soni. Cetere - la vorto skolo (vice grupo) posedas justeso, pro ke en la grupo de delfini la lernemeso nultempe cesas. Ek diversa jurnali e magazini Saneso Ido-Saluto! TWU Editita dal Germana Ido-Societo *TWU V.I.S.D.P. Patrice Leiteritz, Saalfeld/Saale Patrice.Leiteritz@gmx.net Herausgeber / Editerio Deutsche Ido-Gesellschaft e.V. (Germana Ido-Societo) c/o ver.di Berlin / FB 8 Am Bahnhof Westend 3 D-14059 Berlin Redaktion / Redakterio Ido-amiki Berlin c/o ver.di Berlin / FB 8 Am Bahnhof Westend 3 D-14059 Berlin E-Mail: ido-saluto@idolinguo.de Redakteure / Redakteri Rudolf Gensch (rg) Rainer Höhling (rh) Günter Schlemminger (gs) Thomas Schmidt (ts) Eberhard Scholz (es) Jürgen Viol (jv) Redaktionsschluss / Redakt-fino 01.09.2024 Satz und Layout / Kompostado e formizo Patrice Leiteritz Auflage / Edituro 200 Druck / Imprimo csv-copyshop-berlin Vertrieb / Distributo Rudolf Gensch Bankverbindung / Banko-komuniko Deutsche Ido-Gesellschaft e. V. Postbank Berlin IBAN: DE88 1001 0010 0184 5661 06 BIC: PBNKDEFF Edito: 2024/3 Das deutsche Jahresabonnement beträgt 25,00 Euro. Der Betrag ist an die obige Bankverbindung zu überweisen mit dem Verwendungszweck „Abo Ido-Saluto“. Der Jahresbeitrag für DIG-Mitglieder beträgt 24,00 Euro. Abonnementskosten sind im Mitgliedsbeitrag eingeschlossen. Mitgliedsbeiträge und Spenden sind steuerlich absetzbar. Die Verwendung der Texte ist nach Genehmigung des Herausgebers erlaubt. Um ein Belegexemplar wird gebeten. Zitate bedürfen der Genehmigung der Redaktion und des Herausgebers. Die Bilder, Zeichnungen sowie die grafischen Arbeiten unterliegen dem Urheberrecht und bedürfen der Freigabe durch den Urheberrechtsinhaber. Das Scannen von Seiten - für den persönlichen Bedarf – ist ohne Genehmigung des Herausgebers erlaubt.