Michael Kohlhaas

Michael Kohlhaas (segun anciena kroniko) An la rivi di la Havel vivis, ye meze di la sisadeka yarcento, kaval-komercisto, nomata Michael Kohlhaas, filiulo di skolestro, ula di la maxim honesta e samtempe hororinda homo di lua tempo. - ica exterordina viro povabus valorar til lua evo de triadek yari kom la modelo di bona civito. Il posedis en ula vilajo, qua ankore portas la nomo da lu, mi-farmajo, per qua komerco il mantenis bone sua vivo; la filii, quin sua spozino donacis a lu, il edukis segun timo avan deo, laboremeso e fideleso; nulu di sua vicini, qua ne joyis pri lua yusteso kurte, la mondo devabus benedikar lua memoro, se il ne violacabis un di la vertui, La interpreto di la legaleso nominis lu kom raptero ed ocidero. Uldie il kavalkis, kun kuplita yuna kavali, omna bone nutrita e brilanta, al exterlandano, e kalkulis jus, quale il la profito, quan il expektis ganar per to sur la merkati, volis kolokar, parte, segun modo di bona hosti, parte por nova profito, ma parte por la juado di la prezenteso: kande il atinis la Elbe, che impozanta nobelala kastelo, ye Saxona teriorio, renkontris barilo, quan il altre ne trovabis ye ca voyo. Il instante pauzis kun la kavali, pro ke forte pluvis, e vokis la baril-guardisto, qua balde pos to vidis per mal-humuroza vizajo tra la fenestro. La kaval-komercisto dicis, ke il apertez la barilo. „Quo nova esas hike?“ il questionis la doganisto pos kelka tempo, kande il livis la domo. „Suverenesala privileji“, ilta respondis avertante, „dotita a la rurala nobelacho Wenzel von Tronka.“ - Do“, dicis Kohlhaas, „ka Wenzel esas la nobelacho?“ ed il regardis la kastelo, qua per brilanta kolmi radiis trans la ruro. „Ka l'olda mastrulo esas mortinta?“ - mortinta pro apoplexio“, respondis la doganisto, pos ke il apertis la barilo. „Hm! Esas domajo!“ dicis Kohlhaas. „Ula digna olda mastrulo, qua esis joyoza pri lua kun-homi, pri komerco e chanjo, ube irge il povis, il helpis, e konstruktigis petro-digo, pro ke un di mea kavalino extere, ube la voyo duktas a la vilajo, ruptis la gambo. Nu! Quon me restas debanta?“ il questionis ed ek-tiris la moneti, quin demandis la doganisto, penigive pro la mantelo, qua fluktuis en la vento. „Yes, oldo“, il adjuntis, quoniam ilta murmuris: „Hastez! Hastez!“ ed imprekis la vetero, „se la arboro en la foresto restis stacanta, esabus plu bona por me e vu“; e tale il donis a lu la pekunio e volas kavalkar. Il esis veninta preske sub la barilo, kande ja nova voco resonis: „Haltez ibe, la krinaro (kaval-komercisto)“! dop lu de la turmo, ed il vidis, ke la kastel-administristo klozis frape la fenestro e decensis a lu. Nun, quo nova esas hike? Kohlhaas questionis su ipsa, e haltigis la kavali. La kastel-administristo venis ankore nodigante la jileto super sua korpulenta korpo, e demandis kurve stacante pro la vetero, la pas-bilieto. - Kohlhas questionis: „La pas.bilieto?“ Il dicis kelkete konfuze, ke il, quante il savas, havas nulo, ke on deskriptez a lu, quala objekto esus ca kozo da la sinioro: Forsan hazarde il havos tala objekto. La kastel-administristo regardante lu de la latero, dicis, ke sen guvernala permiso-karto nula kaval-komercisto kun kavali darfas trans-pasar la frontiero. La kaval-komercisto asertis, ke il sepadek-foye en sua vivo sen tala karto trans-pasis la frontiero, ke il konocas exakte omna guvernala dekreti, qui relatas sua komerco, ke co versimile esus nur eroro, pro quo il demandis reflektar la tota afero, ke on reflektez la afero, nam sua jorno-voyajo esas longa ed il ne volus haltigita plu longe sen neceseso. Tamen la administristo responsis, ke il ne darfus tra-glitar ye la okadekesma foyo, ke pro to la dekreto recente aparis, e ke il ed povas komprar la permiso karto hike od mustas retro-irar de ube il venabis. La kaval-komercisto, quan ca ne-legala extorso-probo komencis chagrenar, pos kurta koncio decensis de la kavalo, donis ol a sua servisto e dicis, ke il deziras parolar ipse pri ca afero kun la Junker von Tronka. Il iris anke a la kastelo; la administristo sequis lu murmurante pri avara pekunio-raptemeri e lia profitoza sango-tiri, e la du per lia regardi mezurante aden la salono. Hazarde la Junker renkontris kelka gaya amiki drinkadante, e pro ula joko resonis sen-fina ridado inter li, kande Kohlhaas proximigis por depozar lua plendo. La Junker questionis: quon il deziras; la kavalieri, pos ke li des-kovris la stranjera viro, kalmeskis, tamen preske il komencabis lua afero koncerne la kavali, quik la tota eskortacho vokis: „Kavali? Ube li esas? E hastis a la fenestri por observar li. Li flugis, pro ke li vidis la brilanta kuplilo, segun la propozo di la Junker a la korto; la pluvo cesabis; kastel-pordisto ed administranto e servisti venis cirkum li, ed omni examenis la animali. La unu laudis la sudor-foxo kun la front-makulo, ad altru plezis la kastan-bruno, la triesmo karezis la blanko kun makuli; ed omni opinionis, ke la kavali esus kam cervi, ed en la lando ne existas plu bona. Kohlhaas replikis gaye, ke la kavali ne esus plu bona kam la kavalieri, qui kavalkos sur li; e demandis komprar. La Junker, quan la impozanta foxo tre seduktis, anke demandis la preco; la administranto propozis komprar par de nigra kavali, quin il pro la manko di kavali kredis bezonar en la agro-kultivado; tamen pos ke la kaval-komercisto informigis lu, la kavalieri judikis li tro chera, e la Junker dicis, ke il pos la ronda tablo kavalkante volas vizitar rejo Arthur, se il tale evaluas la kavali., Kohlhaas, qua la kastel-intendanton e la administriston, dum ke li parolanta regardin jetis a la nigra kavalo- vidis susurar le amba, ne lasis mankar irgo pro obskura prevido por vendar la kavali. Il dicis a la Junker: „Sioro, me kompris la nigra kavali sis monati ante nun po 25 ora peci; donez a me 30, do vu havez li.“Du kavalieri, qui stacis apud la Junker, dicis pasable klare, ke la kavali valoras la preco, ma la Junker opinionis, ke il volus komprar la sudor-foxo po ca preco, ma il ne volus pagar po la nigra kavalo, e preparis su departar; a quo Kohlhaas dicis, ke il forsan ye sequanta foyo, kande il itere tra-iros kun lua kavalachi, il komencos kun lu; prenis konjedo de la Junker, sizis la reino di sua kavalo por departar. Ca-instante la kastel-intendanto iris ek la turbo, e dicis, ke il audus, ke il sen pas-bilieto ne darfas voyajar. Kohlhaas turnis su e questionis la Junker, ka ca formalajo esas vere konforma la justeso, pro ke ol ruinas lua tota komerco. La Junker respondis per embarasata vizajo dicante: „Yes. Kohlhaas, tu devas komprar la pas-bilieto, parolez kun kastel-intendanto ed irez heme.“ Kohlhaas asertis lu, ke il ne intencus eludar la dekreti, qui existas pro exportaco di kavali, il promisis dum lua veho tra Dresden komprar la pas-bilieto en la sekreta kontoro, e pregis, nur ca-foye lasar pasar lu, pro ke il ne savis irgo pri la demando. „Nun!“ dicis la Junker, pro ke jus itere la vetero komencis maleskar e lua membri tra-iris bruisante: lasez irar la glutemo. Venez!“ il dicis a la kavalieri, turnis e volis irar a la kastelo. La kastel-intendanto dicis turnite a la Junker, ke il adminime devis deponar gajo kom garantio, por ke il komprez la bilieto. La Junker itere haltis sub la kastel-pordo. Kohlhas questionis, quanta valoro de pekunio od objekti il lasez dop su kom gajo pro la nigra kavali? La administristo opinionis, murmurante en la barbo, il povus ya ipse lasar dop su la nigra kavali. „Komprenende“, dicis la kastel-intendanto, „co esas lo maxim oportuna; kande la bilieto esas komprita, il povas itere querigar la animali ye omna tempo.“ Kohlhaas, despiteskite pro ca insolenta demando, dicis a la Junker, qua frostante tenis la vamso-baski kontre la korpo, ke il ya vendar la nigra kavali, tamen ilca, pro ke jus ca-instante vento-shoko chasis granda kargo de pluvo e grelo tra la pordego, il, por finar la afero: „Se il ne volas liberigar la kavali, lore retro-pulsez lu super la barilo“, ie disaparis. La kaval-komercisto, qua ya vidis, ke il hike mustis evitar la , mizeroviolentemeso, decidis satisfacar la demando, pro ke il havis nula altra alternativo; il des-jungis la nigra kavali e guidis li a kavaleyo, quan la kastel-intendanto indikis. Il lasis dop su servisto ch la kavali, donis pekunio ad il, exhortis lu, ke il gardez la kavali til lua retro-veno, e durigis sua voyajo kun la restajo di kuplilo a Leipzig a la ferio, mi-certe, ka forsan pro kreskanta edukerio di kavali do povabus aparar tala dekreto en Saxonia. En Dresden, ube il, en ula di pre-urbi posedis domo kun kelka kavaleyi, pro ke il de hike praktikis lua komerco sur la min granda merkati di la lando, eventis, jus pos lua arivo, ye la sekreta kontoro, ube il da la konsilisti, de qui il konocis kelki, saveskis, quon advere lua unesma kredo ja dicis, ke la afero pri la pas-bilieto esis fablo. Kohlhaas, a qua la mal-humuroza konsilisti, segun lua demando donis dokumento pri la sen-motiveso pri to, ridetis pri la joko di la magra Junker, quankam il ne esis certa, quon il tendencis per to; e la kuplilo de la kavali, quan il duktis che lu kelka semani plu tarde komprabis kontente, sen plusa mala sentimento, ecepte lo pri la generala mizero en la mondo, il retro-iris a la Tronkenburg. La kastel-intendanto, a qua il montria la dokumento, ne dicis irgo pri to, e dicis, a la questiono di kavalo-komercisto, kad il povus retro-recevar la kavali; il irez ad-ifre e querez li. Ma Kohlhaas ja saveskis, kande il iris tra la korto, la des-agreabla evento, ke sua servisto, pro barilo en la Tonkenburg, Il questionis la puero, qua donis a lu la mesajo, quon lore ilta facis e qua dum ke flegis la kavali, pos quo ilta respondis, il ne savas to, e pos to por la kaval-komercisto apertis la kavaleyo, a qua la kordio esis ja inflita pro mala presento, en qua li stacis. Ma quale granda esis lua astoneso, kande il vice sua du glata e bone nutrita nigra kavali vidis paro de magra deperisita kavalachi. Osti, ye qua on povabus akrochar vesto-peci, krinari e pili, sen sorgado e flegado, kun-glutinita: la vera imajo di la mizero en la animal-regno! Kohlhaas, vers qua la kavali bramis per febla movo, esis extreme indignita e questionis, quo eventis kontre sua kavali? La puerulo, qua stacis apud lu, respondis, ke nula acidento eventis kontre li, ke li anke recevabus la necesa forejo, ma ke, pro ke jus esis rekolto-tempo, pro manko di tir-animali, poke bezon-esis sur la agri. Kohlhaas maledikis pro ca infama e komplota violentemeso, tamen konciante lua esvano il retenis lua iracego, e preparis su livar la raptala nesto kun la kavali, kande la kastel-intendanto da diskuto esis advokita, aparis e questionis, quo esus nova hike? „Quo esas nova? Kohlhaas respondis. „Qua permisis Junker von Tronka e lua viri uzar mea dope restanta nigra kavali relate la agrala laboro?“ Il adjuntis, ka lo esus aceptebla? probis la exhaustita kavalin ecitar per vergo-stroko, e montris a lu, ke li ne esis movebla. La kastel-intendanto, pos ke il dum kurta tempo arogeme regardis, replikis: „Videz la grosiero! Ka l'impertinanto prefere dankez deo, ke la kavalachi en-to kavali la forejon, quan donesis a li, ganabus, sur la ruri? Il finis, il ne facez irga stultaji, od il vokis la hundi por tale krear repozo ye la korto. - A la kaval-komercisto batis la kodio kontre la vamso. Il deziregis jacar la sen-valoro aden fango e sua pedon pozar adsur lua kupatra vizajo. Ma lua venjemeso , qua similesis oro-balanco, ankore shancelis, il esis avan la barilo di sua propra pektoro, ankore ne certa, ka ula debo abasis lua adverso; e dum ke, l'insultadon glutante, iris a la kavali, ed a li, konsiderante la cirkonstanci, prontigar la krinari, il questionis per abasata voco: pro quala eroro la servisto esis relegita? La kastel-intendanto respondis: „Pro ke la kerlo esis arogema en la korto! Pro ke il rezistis su kontre la necesa chanjo di la kavaleyo, e demandis, ke la kavali di du celibi, qui venis a la Tronkenburg, pro lua kavalachi mustabus pasar la nokto en la strado!“ - Kohlhaas donabus la valoro di la kavali, se la servisto esabus prezenta ed il povabus komparar la deklaro di qua edas u gros-labia kastel-intendanto. Il ankore stacis, e glatigis la tufoza kapo e reflektis, quon il agez en sua stando, kande subite chanjis la situeso, e la Junker Wenzel von Tronka, kun turbo de kavalieri, servisti e hundi venante de la leporo-chasoarivis rapidege.a la kastel-korto. La kastel indendanto, kande il questionis, quo eventabus, facis quik la parolo., e dum ke la hundi, dum la regardo di la stranjero, de un latero li intonis ocidala ululado, e la kavalieri de la altra imperis a li tacar, il montris a lu, ye la maxim odioza deformuro dil afero, quon ca kaval komercisto, pro ke lua nigra kavali poke uzesis, quala revolton reprezentas. Il dicis, kun ridado mokema, ke il refuzas agnoskar la kavali kom le sua. Kohlhaas vokis: „Li ne esas mea kavali, severa mastro! Li ne ess la kavali, qui valoras triadek or-peci Me retro-demandas mea bon-nutrita e sana kavali!“ La Junker, en qua vizajo aparis rapida paleso, decensis de la kavalo, e dicis: „Se la H … A … ne volas prenar kune la kavali, lore il neglijez, Venez, Günther!“ il vokis – Hans! Venez!“ batante la polvo per manuo ek la pantalono; e: „Ad-portez vino“ il ankore vokis, kande il kun la kavalieri stacis sub la pordo; ed eniris la domo. Kohlhaas dicis, ke il prefere igas querar la sen-peligisto e la kavali for-jetigas adsur la reziduo-amaso, kam li tam kam li esas duktar a lua kavaleyo en Kohlhaasenbrück. Il lasis stacar la kavali indiferente, acensis sua bruno, dum ke il certigis, ke il savas facar yusteso a su, e for-kavalkis. Rapidege sur la voyo vers Dresden il ja esis, kande il, ye la penso a sua servisto, e la plendo, qua on duktis kontre lu sur la kastelo, komencis pazope kavalkar sua kavalo, ante ke preske mil pazin facabis, sua kavalo, itere turnis, ed a la preiranta questionado di la servisto, quale semblis a lu racionoza e justa, kurvigis vers Kohlhaasendrück. Nam ula justa, kun la kaduka aranjuro di la mondo ja konocata sentimento facis lu, malgre la suportita ofensado, bon-volanta, se fakte nur a la servisto, quale la kastel-intendanto asertis, esus imputar speco de debo, la perdo di la kavali, kom justa sequo di lo, rezignar. Kontre to altra bonega sentimento dicis a lu, e ca sentimento forteskis dum la plusa kavalko, ed omna-loke, ube il lojeskis, audis pri la ne-yustaji, qui omna-die facesis kontre voyajisti sur la Tronkenburg: ke, se la tota evento, quale semblas, nur komplotita esas, il devas per tuta di sua povi prokurar yusteso a su ipsa pro la suportita ofenso e por la sekureso di futura sam-civitani. Tam balde, ke il arivis en Kohlhaasenbrück, Lisbeth, sua fidela spozinon, embracis, e sua filii, qui cirkum sua genui joyegis, kisabis, questionis quik pri Herse, la grand-servisto: e kad on nulon audis pri lu? Lisbeth dicis: „Yes, maxim kara Michael, ca Herse! Imaginez, ke ca des-fortunoza homo, cirkum dek-e-quar dii ante nun, kompatinde abatanta, hike aparis; no, tante abatanta, ke il ne povas libere respirar. Ni kushis lu, ube il forte sputis sango, ed audis, pos nia iterita questioni, ula naraco, quan nulu komprenis. Quale il da tu kun kavali , quin on ne permisis pasar la tra-ireyo, restis dope sur la Tronkenburg; quale on per male traktadi koaktis lu livar la kastelo ; e quale il ne povabus prenar kun su la kavali.“ - „Do“ dicis Kohlhaas dume des-metante la mantelo. „Ka il esas ja ri-saneskis?“ - Eceptite la sango-sputajo“ - el respondis, „mi-voye. Me volis quik sendar servisto a la Tronkenburg por sorgigar la flego di la kavali til tua arivo Lore la Herse sempre vere manifestis, ke il esas loyala avan ni, fakte kam nula altru, tale ke me ne havis irga motivo pozar en dubito to e kredar, ke la kavali pro altra kauzi esis perdita. Ma il juris avan me, ke nulu irez a ca rapto-nesto, e la animalin konsiderear kom perdita, se me ne volas sakrifikar irga homo por to.“ - „Ka il ankore jacas en lito?“ Kohlhaas questionis liberiginte su de la kravato. - „il iris“, el respondis, „depos kelka dii il ja promenas sur la korto, kurte, tu vidos“, el duris, „ke omno esas justa, e ke ca evento esas un di la malicaji, quin on permisis a su de kurta tempo sur la Tronkenburg kontre la stranjeri.“ - Lo me devas unesma-foye verifikar“, respondis Kohlhaas. „Vokez lu a me, Lisbeth, se il bone standas!“ Per ca vorti il sideskis aden la stulego e la spozino, qua tre joyis pri lua kalmeso, iris e queris la servisto. „Quon tu facis en la Tronkenburg?“ questionis Kohlhaas, kande Lisbeth kun ilu eniris la chambro. „Me jus ne esas kontenta kun tu.“ - La servisto, ye qua fala vizajo dum ca vorti montris makulizita redeso, tacis dum kurta tempo, ed:“ Vu esas justa, mastro! „il respondis: nam un sulfo-filo, quan me per submiseso a la volo di deo portis ku me, por la raptema nesto, de qua me esis chasita, bruligar, me jetis, kande me audis ploranta infanto, aden la Elbe-aquo, e pensis: fulmino da deo cindrigez olu, me ne volas lo!“ - Kohlhaas dicis perplexe: „Ma pro quo tu efektigis tua for-pulso ek la Tronkenburg?“ - Pos to Herse: „Per ula mala stroko, mastro“ , e sikigis la sudoro de sua fronto: Ma eventinto esas ne-alterebla. Me volis, ke la kavali ne ruinesis per la agro-laboro, e dicis, li esus ankore yuna e nul-tempe tirabus.“ - Kohlhaas respondis probante celar lua konfuzeso, ke tu hike ne dicis la tota vereso, nam la kavali esas ja ye komenco di la pasinta printempo poke en harneso. „Tu povabus sur la kastelo“, il duris , „ube tu esis ulu spezo de gasto un- o plur-foye, kande jus, pro urjanta rekolto esis necesa,, tu devabus esar servema.“ - „Ton me akurate agis, mastro“, Herne dicis: Me pensis, pro ke li facis mal-humuroza vizaji, quante nocos, se la nigra kavali nun laborar. Ye la triesma matino me jungis li, e transportis tri veturedo frumento“ - Kohlhaas, di qua kordio elevis, abasis l'okuli a la suloe dicis: „Pri to nulu dicis irgo a me, Herse!“ - Herse certigis lu, ke to esas tale. „Mea ne-afableso“, il dicis, „esis, ke me la kavalin, kande li ye dimezo apene manjabis, ne volis itere jungar; e ke me a la kastel-intendantoe ed al administranto, kande li propozis a me, pro to gratuite recevar forejo, e sparar la pekunio po forejo, quon vu lasis dop su, respondis – me agus irgo altra, me turnis e for-iris.“ . „Ma pro ca ne-komplezemeso“, dicis Kohlhaas, „ on ne for-pulsis tu ek la Tronkenburg.“ - „Deo impedez“ , vokis la servisto, „pro ula sen-dea mala ago! Nam ye vespero on duktis la kavali di du kavalieri, qui venis a la Tronkenburg, aden la kavaleyo, e le mea ligesis fixe an la stablo-pordo. E kande me questionis la kastel-intendanto, qua li ibe duktis, la nigra kavali prenis sur me, ube la animali nun restos, il ofris a me porko-stablo. :