Ido-Saluto 2/2024

** ENTWURF *** ENTWURF *** Edito / 2024 / 2 ISSN: 2700-600X (Print) Ido-Saluto! Editita dal Germana Ido-Societo Kontenajo Parolo da la redakterio Rubriko: Ido-vivo - Aktivaji e novaji di nia asociuro e la Idistaro Günter Schlemminger prizentis nova libro Kurta novaji Rubriko: Linguo La grupo Linguo aceptas nova Ido-vorti Rubriko: Voyajo Pri Banglasesh da Nadia Pedia Rubriko: Literaturo La malediko di la racionoza formuligo. A la profunda DDR-poetino Brigitte Reimann okazione elua 90-a naskala aniversario Rubriko: Cienco Pri la universo – Kad la Antiquajo esas moderna? Da Jürgen Viol Rubriko: Saneso La vereso pri la printempala fatigeso. La sufro e quale on vinkas ol Parolo da la redakterio Kara lekteri dil Ido-Saluto! La yaro 2024 esas granda yaro dil internaciona sporto. En la junio 2024 komencos en Germana la Europana Futbalo Championeso ed en julio 2024 sequas la Olimpiala Ludi en la Franciana chefurbo Paris. Ma anke la Ido-movado havas imporanta eventi en la nexta monati! En la Hispana chefurbo Madrid eventos inter la 22ma e 25ma di agosto la internaciona Ido-renkontro 2024. La Germana Ido-Societo partoprenos itere ye la 15ma/16ma novembro 2024 la internaciono linguo-ferio EXPOLINGUA en Berlin. La yarchefkunveno 2024 dil Germana Ido-Societo eventos dum la semano dil EXPOLINGUA en la Germana chefurbo. Ca-yare ni ne havas elekti dum la yarchefkunveno dil Germana Ido-Societo. Kontree la internaciona Ido-organizuro ULI (Uniono por la Linguo Internaciona) elektos nova Direktanto Komitato. Til la 1ma di septembro 2024 on povas anuncar sua kandidatigo Anke la Ido-literaturo kreskas. Ja en januaro 2024 la nefatigebla Idisto Günter Schlemminger prizentis sua tradukturo di du rakonti di Wilhelm Hauff kom bela libro. La Berlinana Idisto ja laboras pri nova libro. Pri omna mencionata eventi vu trovas plusa informi en ca numero dil Ido-Saluto! Ni deziras a vu omna afabla lektado! Amikale Thomas Ich bitte alle Mitglieder, ihren Jahresbeitrag für 2024 von 24 Euro auf das u.a. Konto einzuzahlen. Vielen Dank! Deutsche Ido-Gesellschaft e.V., Postbank Berlin, IBAN: DE88 1001 0010 0184 5661 06 BIC: PBNKDEFF Ido-vivo - Aktivaji e novaji di nia asociuro e la Idistaro Günter Schlemminger prizentis nova libro La nefatigebla Idsto Günter Schlemminger prizentis ye la 26ma januaro 2024 sua nova libro en Berlin dum la renkontro di la Berlinana Ido-Amiki. Pos la romano „Me pensas ofte pri Piroshka“ da Hugo Hartung e la novelo „Voyo-gardisto Thiel“ da Gerhart Hauptmann nia samideano tradukis du texti da Germana autoro Wilhem Hauff (1802-1827). La nova libro kontenas la originala texti e la Ido-versioni dil arto-fabli „La rakonto pri la mikra Muck“ (publikigita en la yaro 1826) e „La kolda kordio“ (publikigita en la yaro 1827). La libro kontenante la du rakonti da Hauff havas 140 pagini e kustas ?? Euro. Wilhelm Hauff esis Germana autoro dil romantika epoko e divenis famoza pro sua arto-farita fabli. Til hodie la rakonti da Hauff esas ofte skolo-lektajo en Germania. Me memoras ke mea juniona filiulo lektis ante du yari en la 8ma klaso dil gimnazio „La kolda kordio“. Amba rakonti esis adaptita kom filmi plur-foye. La filmo „La rakonto dil mikra Muck“ direktita da Wolfgang Staudte en la yaro 1953 en la Germana Demokrata Republiko esis tre sucesoza. DIG gratuliert Heidi Neußner zum 95. Geburtstag Das älteste Mitglied mit der zugleich längsten Zugehörigkeit zur Deutschen Ido-Gesellschaft (DIG), Heidi Neußner, beging am 7. März 2024 ihren 95. Geburtstag. Der DIG-Vorstand überbrachte ihr aus diesem Anlass die herzlichen Glückwünsche der Gesellschaft in ihrer Seniorenresidenz am Weinbergsweg im Berliner Zentrum. Heidi Neußner freute sich sehr über diese Gratulation bei Kaffee und Kuchen und bedankte sich dafür auf Ido. Die Jubilarin hatte den Gründer der Deutschen Ido-Gesellschaft, Alfred Neußner (1927-2023), ihren späteren Ehemann, im Juli 1948 in einer Esperanto-Gruppe in Berlin-Neukölln kennen gelernt. Ihre Eltern waren begeisterte Esperantisten, sodass sie und ihre beiden Schwestern schon als Kinder mit dieser Plansprache vertraut wurden. Alfred, den sie im November 1950 heiratete, beherrschte auch Esperanto, bevorzugte aber das Ido. Wie sie sich erinnerte, besuchte er 1960 einen Ido-Kongress, bei dem möglicherweise die Idee entstand, die Deutsche Ido-Gesellschaft zu gründen. Erstmals begleitete Heidi Neußner ihren Ehemann 1962 zu einem Ido-Kongress am Thuner See in der Schweiz. Danach folgten viele Reisen zu Ido- und Esperanto-Kongressen, bei denen sie „viele nette Menschen aus aller Welt kennen lernte“. Als die beiden Söhne größer waren, versäumte das Ehepaar „kaum mehr eine Konferenz“. Die meisten Ido-Konferenzen fanden nach ihrer Erinnerung in Mitteleuropa statt: in England, Schweden, Frankreich, Belgien und den Niederlanden, aber einmal auch in der Ukraine. Oft übernachteten Alfred und sie im Zelt, bis dies 1974 bei einem Ido-Kongress in der Schweiz abbrannte. Sonst wohnten sie bei den Ido-Kongressen meist in Gemeinschaftsunterkünften. Heidi Neußner hat außer dem Reisen, das sie neben vielen europäischen Ländern vor allem nach Asien und Nordafrika führte, und der Plansprache Ido noch ein weiteres Hobby: die Ölmalerei. Es bereitet ihr große Freude, Bilder berühmter oder auch weniger berühmter Maler zu kopieren. Sie widmete sich in vielen Bildern aber auch ihrer näheren Umgebung, als sie rund drei Jahrzehnte in Burghofen südöstlich von Kassel lebte. Darüber hinaus fand sie Gefallen an den chinesischen Schriftzeichen, denen sie täglich eine Stunde widmete. Kurta novaji Deutsche Ido-Gesellschaft nimmt an der Expolingua 2024 teil Auch in diesem Jahr wird die Deutsche Ido-Gesellschaft für Ido auf der internationalen Sprachenmesse EXPOLINGUA. Die EXPOLINGUA findet am 15./16 November 2024 in Berlin im Tagungswerk in der Lindenstraße 85 (Nähe Friedrichstraße) statt. Die Deutsche Ido-Gesellschaft wird wieder mit einem Infostand und einem Vortrag auf der Expolingua 2024 vertreten sein. Novelekto por la Direktanta Komitato di ULI La internaciona Ido-organizuro Uniono por Linguo Internaciona (ULI) elektas nova Direktanta Komito en la yaro 2024. Omna membro dil ULI povas kandidar. On mustas anuncar sua kandidateso che la ret-situo di ULI. La klozo-dato di kandidatigo esas la 1ma di septembro 2024. On elektas nur la kandidati por la komitato, ma ne por specala funcioni. Pos la elekto la elektita komitatani distributas inter su la diversa funcioni quale prezidero, trezorero, sekretario, linguala sekretario. Hike esas la ligilo por anucar la kandidateso: https://www.uli-ido.ovh/index.php?page=kontakto 200ma Ido videokonfero ye la 18ma di mayo 2024 Ye la 18ma mayo 2024 eventis la 200ma internaciona videokonfero di Ido. Por la jubileo nia hosto Partaka povis salutar 10 Idisti de sep landi: Partaka e Pilar de Hispania, Robert e Sioro Martignon de Francia, Thomas de Germania, Alex Q. de Arjentinia, Kristian de Venezuela, Goncalo de Portugal e Mikaelo de Brazilia kun sua amiko de Anglia. Ni interkomunikis quale sempre la tota tempo en Ido. Mikaelo naracis ni pri la terorigiva inundi en sua hem-urbo Brazilia. Ni interchanjis novaji de la Ido-movado e futura projeti. La internaciona videokonfero esas la maxim bona loko por uzar Ido. Pro mea partopreno en la video-konfero depos kelka yari mea Ido multe plubonigis. Danko ad omna partoprenanti, qui divenis por me vera amikaro. La internaciona video-konfero eventas omna satudio ye 17 kloki. Hike esas la ligilo: https://meet.jit.si/KonferoporIdistaro Partaka publikigas nova libro da Khalil Gibran en Ido Nia Hispaniana samideano Partaka publikigis en la marto 2024 Ido-tradukuro dil verko „Sablo e Spumo“ da Khalil Gibran. Ol ja esas la triesma libro dal Libanana-Usana skriptisto quan esas traduktita en Ido. Ja en la yaro 2015 Brian Drake publikigis „La dementulo“ ed Partaka tradukis en la yaro 2023 „La profeto“. Khalil Gibran. La nova tradukita libero „Sablo e Spumo“ havas 72 pagini. On povas deskargar la libro hike en la pdf-formato: http://www.ido.li/SabloedSpumo_3.pdf Nova ret-situo dil Hispana Ido-Societo La Hispana Ido-Societo havas nun nova e plu moderna ret-situo. La situo kontenas multa informi pri Ido ed en Ido e multa ligili. Ibe on trovas anke gratuite omna numeri dil Hispana Ido-revuo „Ad-avane!“ inter 2004 e hodie e mem kelka anciena numeri inter 1927 e 1936. La Hispana Ido-Societo esas kune kun la Germana Ido-Societo la maxim aktiva nacionala asociuro. Nia Hispana samideani esas anke la hosto dil internaciona Ido-renkontro 2024 en Madrid. Ad-avane Ido en Hispania! Hike vu trovas la nova ret-situi dil Hispana Ido-Societo: https://idosocietohispana.wixsite.com/my-site-1 Linguo La grupo Linguo aceptas plura nova Ido-vorti Pos la Ido-renkontro 2022 en Dessau la grupo "Linguo" en la interreto fondesis kun la skopo aceptar ed oficaligar od adminime rekomendar nova vorti, qui ankore mankas en Ido. La Google-grupo "Linguo" ja laboras e decidis pri nova vorti. La vorti esas propozi e rekomendi. Hike esas la adreso di la grupo en la interreto: https://groups.google.com/g/linguo En la listo vu trovas la 13 vorti, qui aceptesis da la grupo inter 12ma mayo 2023 e 31ma julio 2023. Hike esas detali pri ca vorti: Fonto lingui: A = Angla, F = Franca, G = Germana, H = Hispana, I = Italiana, R = Rusa, L = Latina ed E = Esperanto auditori-o Definuro: Chambrego destinita a diskursi, lecioni, seminari, koncerti, edc. Tradukuri: AFI auditorium | G Auditorium | HI auditorio, H auditórium | R аудитория | E aŭditorio Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) bio- Definuro: Prefixo ciencal indikanta elemento biologial. Exempli: Agro-bio-teknologio, bio-analizar, bio-fiziko, bio-demografio, bio-diverseso, bio-geografio. Tradukuri: AFGHIE bio- | R био- fruktos-o Definuro: (kemio) Sukro trovata en multa frukti ed en mielo (C6H12O6). Tradukuri: AF fructose | G Fruchtzucker, Fruktose | H fructosa | I fruttosio, levulosio | R фруктоза | E fruktozo Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) komput-ar Definuro: (tr.) Kalkular per algoritmo od exekutar programo, precipue per automata moyeno. Tradukuri: A to compute | F calculer | G berechnen | H computar | I computare | R вычислить | E komputi Fonto-lingui: AHI (videz supere) legu-o Definuro: Anciena mezur-unajo di longeso, diversa-valora segun la landi (4 km cirkume). Tradukuri: A league | F lieue | G Wegstunde | H legua | I lega | R лье, лига | E leŭgo Fonto-lingui: A league | H legua lift-o Definuro: Aparato qua movas vertikale personi o kozi inter etaji di edifico. ~isto: Persono di qua la tasko esas manovrar lifto. Tradukuri: A lift, (Usa) elevator | F ascenseur | G Aufzug, Lift | H ascensor | I ascensore | R лифт | E lifto Fonto-lingui: AGR (videz supere) makro- Definuro: Prefixo ciencala indikanta grandeso, kontraste a mikro-. Exempli: Makromolekulo, makronukleo, makrofiziko, makroekonomiko. Tradukuri: AFHI macro- | G Makro- | R макро- | E makro- Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) mikro- Definuro: Prefixo ciencala indikanta mikreso, kontraste a makro-. Exempli: Mikrokosmo, mikroekonomiko. Tradukuri: AFGHI micro- | G Mikro- | R микро- | E mikro- Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) opcion-o Definuro: I. Singla de plura selektebla elementi, projeti, ag-manieri, edc. — II. (financo) Darfo komprar o vendar ulo segun certena kondicioni en certena tempo-spaco. Exemplo: Exekutar opciono. Tradukuri: AF option | G (1) Wahl; (2) Option | H opción | I opzione | R (1) выбор; (2) опцион | E opcio Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) rond—ir-ey-o Definuro: Ronda voyo ad-ube abutas plura voyi ed ube vehili mustas vehar un-sinse cirkum centra „insulo“ por trans-irar de un voyo ad altra. Tradukuri: A roundabout | F (carrefour) giratoire | G Kreisverkehr, Kreisverkehrsplatz, Kreisel | H rotonda | I rotatoria | R кольцевая развязка, кольцо | E trafikcirklo sakaros-o Definuro: (kemio) Ordinara sukro (C12H22O11), extraktata de sukro-kano o de betravo. Tradukuri: AF sucrose, saccharose | G Saccharose, Sucrose | H sacarosa | I saccarosio, saccaroso | R сахароза | E sakarozo Fonto-lingui: AFGHIR (videz supere) sit-o Definuro: Loko material o virtuala ube situesas kozi od eventaji. Exemplo: Ret-sito. Tradukuri: AF site | G Ort, Standort, Baustelle, Stelle, Gelände, Stätte, Schauplatz, Website | H sitio | I sito | R место размещения, сайт Fonto-lingui: AFHI (videz supere) vizon-o Definuro: (zoologio) Nord-Amerikana karnivora mamifero del familio Mustelidae, di qua la felo esas multe prizata (Mustela vison). Tradukuri: A American mink, AF vison | G Amerikanischer Nerz | H visón | I visone | R американская норка | E vizono Fonto-lingui: AFHI (videz supere) Quale ni povas salvas la Basa-Sorabiana Linguo? En sua blogo "Vorto-Linguo-Mondo" la autorino Lena Weisshoff diskutas la aktuala dil Basa-Sorabiana linguo, quan esas parolata en kelka regioni di Brandenburgia. La nombro dil Basa-Sorabiana parolanti diminutas su plu e plu. Germania promisas su engajar por la protektado di "mikra lingui". La mezuri por promocar ca lingui diferas, se li esas la teritorio dil tota stato e nur por singla federala landi. To dependas se esas linguo di nacionala minoritato o regionala linguo. En la kazo dil Basa-Sorabiana la mezuri relatas nur pri Brandenburgia, en qua la nacionala minoritato dI Basa-Sorabiani lojas. La protekto dil Basa-Sorabiana linguo esas regulizita en la konstituco di Brandenburgia per propra seciono ed edas Konsilio por Sorabiana aferi, qua reprezentas la interesi dil Sorabiani en la parlamento di Brandenburgia, Depos la introdukto dil protekto-mezuri la nombro di parolanti preske ne kreskas. Nun on povas argumentar ke on ne povis expektar augmento dum la pasinta 25 yaro, nam la nova parolanti mustas erste adultijar. La projekto "Witaj" dedikas su exakte a ca domeno per etablisar bi-lingua sistemo de infant-gardeno til la fino dil skolo. On nominas ca sistemo anke penso di totala imerso. La mankanta instrukto/edukando di instruktisti por skoli en Brandenburgia esas granda problemo. Studianti mustas livar la Basa Lausitz por studiar en Leipzig. Antee la Universitato Potsdam garantiis la qualifikigo di specala instruktisti, to signifikas ke la instruktisti sen savante Basa-Sorabiana absolvas suplementala studio, por esar kapabla instruktur sua fako en Basa-Sorabiana. Nun nur la Universito Leipzig povas donar to. Pro quo Brandenburgia ne sucesas transformar sua universitati por la edukado di instruktisti por la Basa-Sorbiana? On povas juste questionar su, pro quo on bezonas tanta chera aranji, nam omna Sorabiani parolas la Germana? Segun la ciencala perspektivo to esas tote korekta. Ma Germania ed Europana Uniono komprenas su ipsa kom multopla komuneso. Finfine on ne darfas selektar minoritato segun grandeso e prestijo. To kontredicus la principo dil egalyureso. Altra kauzo esas la historiala heradajo dil supreso di minoritati. Die Zahl der Niedersorbischsprechenden geht immer weiter zurück. Dtl. hat sich dem Schutz der ‚kleinen‘ Sprachen verschrieben. Je nach Minderheiten- oder Regionalsprache sind die Maßnahmen bundesweit oder auf einzelne Bundesländer beschränkt, beim Niedersorbischen auf Brandenburg, dem Siedlungsgebiet der Niedersorben. In der Brandenburgischen Verfassung ist der Schutz des Niedersorbischen mit einem eigenen Abschnitt geregelt und es gibt den Rat für sorbische Angelegenheiten, der die Interessen der Sorben im brandenburgischen Parlament vertritt. Seit der Einführung der Schutzmaßnahmen hat sich die Zahl der Sprecher*innen kaum erhöht. Jetzt kann man argumentieren, dass in den letzten 25 Jahren noch keine Steigerung zu erwarten sei, denn die neuen Sprecher*innen müssen ja erst heranwachsen. Genau diesem Bereich widmet sich das Witaj-Projekt, ein bilinguales System von der Kita (Ansatz der vollständigen Immersion) bis zum Abitur. Die fehlende Ausbildung von Sorbisch-Lehrkräften in Brandenburg ist ein großes Problem. Studierende müssen die Niederlausitz verlassen und in Leipzig studieren. Die sprachliche Qualifikation von Fachlehrern wurde früher von der Uni Potsdam gewährleistet, d.h. dass die Lehrkräfte ohne Niedersorbischkenntnisse ein Aufbaustudium absolvieren, um ihre Fächer in Niedersorbisch unterrichten zu können. Auch dafür kommt jetzt nur noch die Uni in Leipzig in Frage. Warum schafft es Brandenburg nicht ihrer Universitäten für die Ausbildung der Niedersorbischlehrkräfte umzurüsten? Man kann sich zu Recht fragen, warum solch teure Maßnahmen ergriffen werden, wo doch alle Sorben auch deutsch sprechen? Aus wirtschaftlicher Sicht ist das absolut richtig. Doch Dtl. und die EU verstehen sich als vielfältige Gemeinschaft. Schließlich kann man nicht einfach nach Größe oder Prestige einer Minderheit selektieren, das widerspreche dem Gleichberechtigungsgrundsatz. Ein anderer Grund ist das historische Erbe der Unterdrückung von Minderheiten. SILVESTRO II., LA PAPO AMIKO DIL DIABLO da Jean Martignon Il naskis inter 935 e 940 en tre povra familio di Arvernia e nomesis Gerbert. On raportas ke dum lua puereso il gardis mutoni ed observis la steli kande nokteskis, per speco di serbatano facita ek kavigita sambuko-brancho. Or, uladie, dum ke il regardis talmaniere la cielo, monaki preterpasis e remarkis lua konduto. Li questionis lu e konstatis lua granda inteligenteso, konseque li adoptis ilu kom studento en lia monakerio por divenor plu tarde suafoye monakulo. Ma, dum 967, komto de Barcelona vizitis la monakerio. Pro ke il esis la maxim brilanta dicipulo dil monakerio, la komto demandis forduktar lu kun il a Katalunia. La monaki aceptis e Gerbert durigis sua studiado probable per lernar la cienci dil Arabi, qui lore posedis preske tota Hispania, ed havis kulturo- e cienco-niveli tre supera ad olti dil westala Kristani. Pos sua sejorno en Hispania, Gerbert iris a Roma ube papo Ioannes III. komisis lu docar muziko ed astronomio. Un ek la dicipuli esis Otto, evanta dek-e-sis yari, filiulo dil imperiestro di Germania en Italia. Samatempe, Gerbert duris studiar e laborar ciencale.Il inventis, inter altri, hidrolika* orgeno en qua la vento kompresesis per la preso dal aquo. Koncerne la horloji, il kreis la mekanikala sonigado e la kloki, qui esis silencoza ante ke il agis carelate, komencis kantar. Ico ne impedis il redaktar verki pri filozofio ed alta teologio. Ma dum ita nesavo-tempo, kande segun eroroza intelekto dil Santa Skriburi, on ne darfis studiar cienci e progresigar oli, on konceptis lua lerno-avideso kom diablajo. Precipue che sacerdoto. Ica viro dotita per « superhoma inteligenteso » rapide akuzesis signatir kontrato kun la diablo. Lua infernala reputeso debesas a kelka biografiisti, precipue al Angla monako William of Malmesbury, autoro da historio, en la Latina, pri la Angla reji.Ica monakulo savigas a ni ke, en Hispania, Araba magiisto docis sua cienco al yuna Gerbert, ma refuzis donacar a lu precoza verko qua kontenis la reguli di sua savo. La Arverniano seduktis lore la filiino di sua instruktisto, ebriigis lu e furtis la libro. Il (Gerbert) signatis protekto-kontrato kun la diablo qua garantiis a lu vivar sendanjere, tam longatempe kam il ne oficios la meso en Ierusalem. Satano rezumabis lua destino per atribuar a lu tri faira literi : R…R…R… Pos ica sejorno en Roma, il sendesis ad urbo Reims, Francia, kom chefo dil monakeriala skolo. Dum ok yari (972-980), il docis filozofio e gramatiko, samtempe il esis sekretario di episkopo Adalberon e, tale, implikesis en divers aferi quin l’episkopo mustis negociar. Talmaniere, il komencis okupar su pri politiko. E Reims justifikis lua unesma R. En 981 Adalberon venigas lu kun su en Italia e nominigas il kom chefo dil abadeyo di Bobbio, apud Pavia, ma la vivo-kondicioni ibe esas tante mala ke lu balde preferas retroirar a Reims. Dum ita iterita sejorno, komto de Paris Hugo Capet konfidas a lu la edukado di sua filiulo Robert, qua plu tarde qualifikesos kom « Pia ». Or, dum 987 la trono di Francia divenis vakanta ed Hugo elektesis kom rejo. Gerbert lore donis a la nova suvereno saja konsilo, nome elektigar e sakrigar, dum sua vivo-tempo, sua filiulo kom sua sucedonto.Tale komencis la dinastio di le Capet qua esis havonta dek-e-quar suvereni. Gerbert ne okupesas nur pri la aferi di Francia. Danke lua mediaco, lua anciena dicipulo Otto divenis mastro di Saxonia. Ultre lo, il impozas a la kombatema potenti di sua tempo la « milito-halto di Deo » e koaktas li obediar la unesma milito-legi. Dum januaro 989, lua mastro e protektero Adalberon mortas. Lu remplasesos da Arnoul filiulo di duko de Lotringia e Gerbert esas lua sekretario. Ma lu revokesis pro politikala intrigi e Gerbert sucedas ilu kom episkopo. En 996 Otto, mastro di Saxonia, proklamesis Imperiestro di Germania e Rejo di Italia kun la titulo Otto III. Un ek la unesma agi dil nova mastro di Roma esis obtenar de Papo Gregorius V. la arkiepiskopio di Ravenna, lore duesma urbo di Italia, por Gerbert. Tale justifikesas la promiso dil duesma R. Or, ye la 18ma di februaro 999, quankam il evis nur duadek-e-non yari, papo Gregorius V. mortis subite. Forsan lu asasinesis. Otto III., qua pilgrimis che la monto Gargan, retrovenis rapidege a Roma por evitar l’elekto di enemika papo. Il havis nula desfacilaji por elektigar sua anciena docisto kom heredanto dil trono di Santa Petrus (t.e. la trono dil papo). Otto konsilis a lu adoptar la nomo Silvestro II. pro ke l’unesma Silvestro baptabis Konstantinus, t.e. la unesma Kristana imperiestro. Tale il atingis la triesma R. Gerbert guvernis quiete l’urbo Roma, tamen lua Angla biografiisto, William of Malmesbury, raportas : « Esis proxim Roma, che la Marso-Agro, statuo ek bronzo o fero di qua la indik-fingro di la dextra manuo esis tensata, ed on lektis sur lua kapo : Frapez adhike. Homuli, qui persuadesis ke ica vorti indikas la existo di trezoro, mutilabis per hakilostroki la senkulpa statuo. Gerbert donis a la enskriburo altra senco. Ye dimezo, kande la suno esas en la mezo di sua jornirado, lu examenis til ube la ombro dil fingro prolongesas e lu retrovenis dum la sequanta nokto akompanata da servisto portanta lanterno e da plur altri. Li exkavis la tero per ordinara utensili. Larja enireyo apertesis avan ili. Li perceptis vasta palaco, ora muri, ora plafono, ora soldati kun ora kurasi, ora rejulo e rejino an tablo. Li anke vidis servita dishi e stacanta servisti. En angulo esis admirinda karbunklo qua desaparigis la tenebro. Ye l’opozit angulo esis stacanta infantulo armizita per arko. Tale, omnaloke marveloza arto plezurigis la okuli, omnon on vidis, ma nulon on darfis tushar. Quik kande ulu volis agar per sua manui, omna statui tresayis ed esis pronta atakar la audacozo. Gerbert, pavorigita, retenis sua deziri. Ma un ek la servisti ne povis impedesar furtar admirinde laborita kultelo. Ye l’instanto ipsa, omna personi staceskas, la infantulo lansas sua flecho kontre la karbunklo qua extingesas, omno rifalas en tenebro… » Gerbert guvernis Roma e la Kristanaro tre saje. Segun la kontrato quan ilu signatabis kun la diablo, il ne devis mortar ante dicar meso en Ierusalem. Lu, do, esis tote quieta e ne hastis irar a la Santa Lando. Ma dum sundio dil yaro 1003, kande il celebris meso en Roma, ye la frazo « Ite missa est » lu subite standis male, lore lu konstatis ke lu esas en kirko nomizita « kirko di Ierusalem » e ke la korista puero extingas la ceri. Il falas, quale frapita per fulmino. Lua sucedonto, Sergius, grabigis sur lua tombo longa epitafo ube on povas lektar yena texto per mayuskula latina literi : ICA LOKO UBE ENTERIGESAS LA RESTAJI DI GERBERT RIVIVOS KANDE LA SONI DIL TRUMPETI DIL MONDOKRULO ANUNCOS LA VENO DAL SINIORO DEO. LA SANTA VIRGINO QUA FAVORAS LA ARTARO E ROMA, URBO QUA ESAS LA KAPO DIL MONDO, IGIS LU FAMOZA EN LA TOTA UNIVERSO. LU ESIS QUAZE LA PORDISTO DIL CIELO POS CHANJIR TRIFOYE LUA OFICO. IL OKUPIS DEPOS YARKINO LA OFICO DI PETRUS KANDE LA MORTO FRAPIS LU, LA TOTA MONDO EXTREME PAVORIS. DESAPARIS LA PACO E LA TRIUMFANTA EKLEZIO SHANCELIS. OLU OBLIVIIS LA REPOZO. IRGEQUA TU ESAS, TU QUA REGARDAS ICA TOMBO DICEZ : OMNOPOTENTA SINIORO DEO KOMPATEZ LU. ILU MORTIS DUM LA YARO DIL SINIORO-INKARNACO MIII (1003) YE LA XIIma (12ma) DIO DIL MONATO MAYO . (Segun libro : Rakonti, Legendi ed Historio di Arvernia, 1862) Voyajo Pri Bangladesh da Nadia Pedia Me livis Germania e vivas en Bangladesh depos la mezo di pasinta yaro. Bangladesh havas frontiero kun India en westo e kun Myanmar en esto. Me laboras en la sudo di Bangladesh, apud Myanmar. Li homi, qui eskapis de persekuto en Myanmar esas hodie multe konocata kom „Rohingya“. En 2017 la soldati di Myanmar masakris multa Rohingya brutale igante multa refujanti inundar a Bangladesh. Ofte Rohinga esas definita kom „islamana habitanti en Myanmar“, ma fakte li inkluzas anke hinduisti. La maxim granda refujeyo di la mondo esas situita en la sudo di Bangladesh, havante cirkume un miliono de homi, e la nombro di habitanti kreskas rapide. Omna necesa kozi exemple tualeteyo, balneyo, medikamenti e manjaji mankas a la refujanti. La lojeyi di la refujanti esas tro mikra, mem por me, quankam me esas nur 149 centimetri alta. Ibe ne esas instaluri por recevar eduko o trovar laboro, e tempo nur pasas. Tero-kruli eventas dum la pluv-sezono, e masiva fairo ofte eventas dum la sika sezono, ma on povas eskapar nul-loke. Kompreneble, on ne pluse havas espero retro-irar a Myanmar, nam on anke ne povas adaptar su ipsa a la socio di Bangladesh. Kelka refujanti probas irar sudestala Azia, ma li esas desaprobinta Ultre to pro la granda nombro di personi, qui venis a Bangladesh dum kurta tempo-periodo, la vivo dil indijena homi anke divenas nestabila. Rapida augmento di la habitantaro efektigas nesuficanta quanti de nutrivo, e refujanti aceptis labori, pro ke on ne mustas pagar li multe, e la indijena laboristi restas senlabora. Pro to la relato inter refujanti e lokala homi plumaladeskis. Multa Ne-Guverneria Organizuri olim laboris hike por helpar refujanti, ma pos ke la milito en Ukrainia komencis, li livis Bangladesh ed ica loko esas obliviita. On pensas pri homi plorante en exterlando, kande li vidas novaji pri milito, ma li rapide retroiras ad omnadia vivo. Mem kande la jurnalaro ne raportas plu ed omnu oblivias, ke ula-loke homi ploras e mortas sen-sence. La autorino di ca texto lojas en Bangladesh por helpar refujanti de Myanmar. Literaturo La malediko di la racionoza formuligo A la profunda DDR-poetino Brigitte Reimann okazione elua 90-a naskala aniversario El mortis pasable yune, quankam el nultempe vere esis yuna. Brigitte Reimann esis la granda previderino, la perpetua obskuranino, la esperoza faliantino inter la poetini en la DDR. Ye la 21-a di julio 1933 el naskis en Burg proxim Magdeburg, e kande el ye la 20-a di februaro 1973 en Berlin, chefurbo di la DDR, mortis, el havis dop su ula deziroza, ma anke doloroza vivo. La filiino di bankisto kom yunino sufris de poliomielito, e ja ca-tempe rezolvis divenar autorino. Skribar kom voyo di fugo sen livar la lito – anke on darfas hike rangizar la Austriana kolego Thomas Bernhard. E quale Bernhard nultempe Reimann apartenis ad ili, qui skribas komediistatre frivole e sen dopa pensi. Omni du intense explikis la relato di la socio a la „Drittes Reich“ (Triesma Imperio).“Die Frau am Pranger“ (La muliero pilori-agita), unesma granda suceso (1956) di Reimann raportis pri feminala fato ye la fino di la Duesma Mondmilito e plu tarde. Por la rakonto „Die Geschwister“ (La gefrati) Reimann grantesis en 1965 la Heinrich-Mann-premio. Ula en la produktado laboranta artistino en to deturnis lua fratulo de la republik-fugo per minaco de trahizo. La intelektozino, qua laboras en la lignito-kombinato, ne esas nur la fiktiva chef-persono, ma anke Reimann ipsa. En la „Schwarze Pumpe“ , la fabrikeyo por karbon-extraktado ed -uzado labore en Spremberg, el ipsa laboris dum un yaro e duktis la „Zirkel schreibender Arbeiter“ (La cirklo di skribanta laboristi). La tale dicita „Bitterfelder Weg“ , qua favorizis la proximeso inter kultur.produkteri e la laborist-klaso, esis anke la voyo di Reimann. Hike el trovis lua triesma spozulo, ensemble esis quar, apud nombroza aferi ed amor-relati. Pro to plu tarde la Westo objecionis a lu „granda hungro a vivo“ per film-biografio kun Martina Gedeck. Ma ante omno esis la timo ne havor multa tempo, qua avancigis Brigitte Reimann. En 1968 on diagnozis che lu mamo-kancero. Ma ja en novembro 1963 el notis en lua diario: „Ad-ube esas fine la pasionoza projeti di la yuneso? On ne elevis la mondo ek la gondi. Pluse el deploras:“E pavoriganta penso: Ube esas la flamifanta amoro?“ La diarii divenis por lu postume vinko e destino. Tante impresive el formulizis lua racionoza pensi, ke la posa mondo deklaris quik oli kom chef.verko, apud la postuma roman-fragmenti „Franziska Linkerhand“. Dum dek yari Reimann skribis pri to. Hike esas arkitekino altra ego en des-konkordo inter social-politikala ideali e la tra-vivanta realajo. Por la kritikerala papo Marcel Reich-Ranicki la afero esas simpla. Reimann formuligis bonege la „dezirego ad amoro“, il opinionis. Ma dop la sufro di Reimann pro la mondo celis plu multe: La vitro-klara analizo, obliganta a la sociala savo, fundizas la emocanta ombro-mondo dil individui. „Ankunft im Alltag“ nomizesas ula novelo de 1961, qua traktas la vivo-voyi di tri yuna homi kom exemplo. La afabla titulo sonas preske febligante. Gisela Sonnenburg, jw (21.7.23) (gs) ( Cienco Pri la universo – Kad la Antiquajo esas moderna? Segun la Kosmologio da Plinius la plu olda, 24 pk – 79 pk, Naturalis Historia, Reclam 2005. Tradukita da Jürgen Viol. La universo e to, quo ni nomas kun altra nomo „cielo“, ube omna vivo existas sub la vulto-formo, esas advere deala ento. Ol esas eterna, nemezurebla, sen komenco e sen fino. Se la homo exploras al la extera spaco de ica mondo, il havos nula utilo, nam il ne povas kaptar la kolosala signifiko per sua raciono. Santa esas ica mondo, eterna, nemezurebla, omno en omno, absoluta. Ol esas senfina, quankam ol aspektas kam la objekto kun fino, sondebla en omna parti, ma tamen nedeterminebla. Segun la interna ed externa aspekto, ol esas la verko dal naturo e la naturo ipsa. Esas idiotajo se kelka personi riskis idei pri la grando dil universo e prizentis ica idei. Anke la tezo pri la konjekto de sennombra universi esas stultajo. Nam lore devus existar en ica altra universi same multa suni, luni e steli, quin on povas kontar ja apene en nia universo. Quale on povas volar mezurar irga nekonocata spaco, se ankore ne existas mezuro por la konocata spaco? La mondo esas kompleta globo, orbis, ed ica formo movas su en omna parti, sen apogilo, sen komenco e fino kun nekredebla rapideso cirkum su ipsa. La aparo dil suno e la subiro dil la suno pruvas to. Remarko da me: Fizikisto klarigis en Scientific American: „Ni devas perceptar, ke ni ne posedas irga simpla teorio pri la nasko dal universo, tale quale ol existas hodie.“ (t: JV) Saneso La vereso pri la printempala fatigeso La sufro e quale on vinkas ol Kande la printempo vekis, l'uceli kantas e plu varma sun-radii garnisar la naturo per flori e fresha verdo, kelka homi sentis su fatigita e sen impulso: Fenomeno printempala fatigeso. Pro quo parto di la habitantaro sufras pro to e quon on povas facar kontre to. La „Debeka Krankenversicherung“ instruktas e savas konsilo. Long-tempe on kredis, ke precipue manko di vitamini e nutrivi esas responsiva por la printempala fatigeso. Tamen dume mediki konjektas, ke la ne stabila equilibro inter du hormoni genitas la fatigeso. Precipue la quoto inter lumo e obskureso pleas rolo. Se la korpo ne recevas sat multa lumo, lore ol produktas la dorm-hormono melatonino, dum ke naturala lumo favoras la produktado di la fortuno-hormono serotonino ed elevas la humoro e vekigas. Talmaniere la ne-stabila equilibro inter melotonino e serotonino povas genitar fatigeso. Nur parto di la homi esas atingita da la printempala fatigeso, Li esas dum la jorno fatigita e sen spontana impulsado, e nokte li povas ofte ne dormar. Kelka personi esas suplemente iritebla, havas cirkulo-perturbi, kap-doloro e humorala nutaco. Printempala fatigeso atingas precipue homi kun basa sango-preso, nam vintre pro la koldeso kontraktas prefere la sangala vaskuli e larjeskas dum varmeso. Lo sinkigis rapide la sango-preso, quo povas produktar cirkulo-problemi e fatigeso. Anke seniori e personi, qui ne-komplete e harmon-povre manjas, esas plu forte atingata da printempala fatigeso. Ek-irez a la fresha aero ed amasigez multa lumo, lo helpas kontre printempala fatigeso. Tamen plu longa extera restadi esas necesa por pos l'obskura vintro abundante kargar. Sporto e movado mobilizas la korpo e jokas plu multe sub libera cielo. Ultre to por vekar: Pos la levo quik tirar alte la jaluzio ed alternanta balni impulsas la cirkulo. Sana nutrado protektas la vitaleso.. Ek „Berliner Woche“ (gs) Ido-Saluto! TWU Editita dal Germana Ido-Societo *TWU V.I.S.D.P. Patrice Leiteritz, Saalfeld/Saale Patrice.Leiteritz@gmx.net Herausgeber / Editerio Deutsche Ido-Gesellschaft e.V. (Germana Ido-Societo) c/o ver.di Berlin / FB 8 Am Bahnhof Westend 3 D-14059 Berlin Redaktion / Redakterio Ido-amiki Berlin c/o ver.di Berlin / FB 8 Am Bahnhof Westend 3 D-14059 Berlin E-Mail: ido-saluto@idolinguo.de Redakteure / Redakteri Rudolf Gensch (rg) Rainer Höhling (rh) Günter Schlemminger (gs) Thomas Schmidt (ts) Eberhard Scholz (es) Jürgen Viol (jv) Redaktionsschluss / Redakt-fino 30.04.2024 Satz und Layout / Kompostado e formizo Patrice Leiteritz Auflage / Edituro 200 Druck / Imprimo csv-copyshop-berlin Vertrieb / Distributo Rudolf Gensch Bankverbindung / Banko-komuniko Deutsche Ido-Gesellschaft e. V. Postbank Berlin IBAN: DE88 1001 0010 0184 5661 06 BIC: PBNKDEFF Edito: 2024/1 Das deutsche Jahresabonnement beträgt 25,00 Euro. Der Betrag ist an die obige Bankverbindung zu überweisen mit dem Verwendungszweck „Abo Ido-Saluto“. Der Jahresbeitrag für DIG-Mitglieder beträgt 24,00 Euro. Abonnementskosten sind im Mitgliedsbeitrag eingeschlossen. Mitgliedsbeiträge und Spenden sind steuerlich absetzbar. Die Verwendung der Texte ist nach Genehmigung des Herausgebers erlaubt. Um ein Belegexemplar wird gebeten. Zitate bedürfen der Genehmigung der Redaktion und des Herausgebers. Die Bilder, Zeichnungen sowie die grafischen Arbeiten unterliegen dem Urheberrecht und bedürfen der Freigabe durch den Urheberrechtsinhaber. Das Scannen von Seiten - für den persönlichen Bedarf – ist ohne Genehmigung des Herausgebers erlaubt.